ყველაფერი აზრს კარგავს, თუ არა გყავს ის, ვინც მოქმედებს
ყველაფერი აზრს კარგავს, თუ არა გყავთ ის, ვინც მოქმედებს
ლელა ოჩიაური
რა აღელვებს და აწუხებს თანამედროვე ადამიანს, რა არის მისი მთავარი და უპირველესი სატკივარი; რას ფიქრობს აწმყოსა და მომავალზე, ისევე და იგივეს, როგორც და რასაც ადრე ფიქრობდა? და რას ხედავს, ან რა სურს, რომ ამ მომავალში დაინახოს? რა არის მისი მიზანი და როგორია ცხოვრებისული გამოცდილება, რომელიც მოსვენებას არ აძლევს და აიძულებს, იყოს ფხიზლად. აიძულებს ფრთხილად იყოს ან პირიქით, სწორედ იმიტომ, რომ ვიღაცამ ეს გზა უკვე გაიარა და აღმოაჩინა, რომ შიშმა და სასოწარკვეთამ ბევრად მეტი დააკარგვინა, ვიდრე გაბედულებამ და სიმტკიცემ, თუნდაც წაგებულ ომში? ესაა მთავარი თემები და პრობლემები, რომლებიც რეჟისორ დათა თავაძეს იზიდავს, აღელვებს, რომლებზეც ფიქრობს და ამ ფიქრებს, წუხილებს, განცდებს მაყურებელს უზიარებს.
დათა თავაძე. მსახიობი და რეჟისორი. რეჟისორების ახალი თაობის წარმომადგენელი. 25 წლის. 25 წლის და უკვე მოახერხა არა მხოლოდ რამდენიმე წარმატებული სპექტაკლის დადგმა, არამედ, 2008 წლიდან საკუთარი თეატრის შექმნა შეძლო „სამეფო უბნის თეატრში” (რომელიც მისმა მშობლებმა - ნატო მურვანიძემ და ნიკო თავაძემ და ბებია-ბაბუამ - იზა გიგოშვილმა და მერაბ თავაძემ 1997 წელს დაარსეს), სადაც მისი მისვლით, თავის გუნდთან ერთად, ახალი ცხოვრება დაიწყო. დღეს აქ ხდება ის, რაც საქართველოს არც ერთ თეატრში არ ხდება, მაგრამ ზოგჯერ, ისიც, რაც მანამდე თვით ამ სივრცეშიც არ ყოფილა.
დათა თავაძე 6 სპექტაკლის (დავით გაბუნიას „სხვისი შვილები“ და „ტროელი ქალები“, ავგუსტ სტრინდბერგის „ფრეკენ ჟული“, მარიუს ფონ მაიენბურგის „მახინჯი“, უილიამ შექსპირის „ზამთრის ზღაპარი“ და ფერდინანდ ბრუკნერის „ტკივილი არის ახალგაზრდობა“) რეჟისორია. ამავე დროს, მსახიობიც - კინოსა და თეატრშიდა დრამატურგიც (რომლის პიესებს თბილისის თეატრებში სხვები დგამენ. ხოლო, „დედაომი“ - ავსტრიელი ქრისტიან პაპკეს ინიციატივით ჩატარებულ დრამატურგთა კონკურსის „საუბარი საზღვრების შესახებ“ გამარჯვებული პიესა, 2015 წელს, გერმანიაში „გიორლიც ციტაუს“ სახელმწიფო თეატრში დაიდგა. 11-ათასიანი ტირაჟით გამოიცა და გერმანულენოვან ქვეყნებში ვრცელდება).
დათა თავაძეს არც სხვა პრემიები აკლია. როგორც დრამატურგს კიდევ ერთი - მიხეილ თუმანიშვილის ფონდის კონკურსის ”ახალი ქართული პიესა” პრემია აქვს მოპოვებული, პიესისთვის „ყვავები”; როგორც რეჟისორს - საქართველოს თეატრის მოღვაწეთა კავშირის ჯილდო სპექტაკლებისთვის ”სხვისი შვილები” და ”მახინჯი”; 2013-2014 წლების სეზონის თეატრალური პრემია „დურუჯი“ - სპექტაკლისთვის - „ტროელი ქალები“, საუკეთესო ახალგაზრდა რეჟისორის ნომინაციაში. „დურუჯი“, რომელიც ბევრი რამისთვის დაიმსახურა.
ცოცხლებს კი ჯერაც იმედები აქვთ...
„ტროელი ქალების“ პრობლემატიკის ზე და თანადროულობა. არა მხოლოდ ომის, ძალადობის მსხვერპლი ქალების (საზოგადოების) ბედის გამომზეურების ღრმა ტრაგიზმი და სევდა - უდანაშაულო მსხვერპლის გამო - ომის დაუვიწყარი მოგონებები ომის შემდეგ.
სპექტაკლი აწყობილი დოკუმენტურ მასალასა და ცოტა ევრიპიდეს პიესაზე. რეჟისორის, დრამატურგ დათო გაბუნიას, კომპოზიტორ ნიკა ფასურის, სცენოგრაფ ქეთი ნადიბაიძისა და 5 მსახიობის - ინდივიდისგან - შემდგარი ბრწყინვალე ანსამბლის მიერ შეთხზული - ნატუკა კახიძის, მაგდა ლებანიძის, კატო კალატოზიშვილის, სალომე მაისაშვილის და ქეთა შათირიშვილის შემადგენლობით.
სპექტაკლის სახელწოდება ევრიპიდეს ამავე სახელწოდების ტრაგედიიდან მოდის და ამ
პიესის ერთი ეპიზოდი (5 ქალის მიერ მოთხრობილი, 6 სცენად და სამ მთავარ ამბად
დაყოფილი წარმოდგენის ერთ-ერთი - მეოთხე ნაწილია. დანარჩენ ამბებში ორგანულად
ჩაწერილი და ისეთივე სიმძაფრით აჟღერებული, როგორც ნამდვილი ისტორიები,
5 პერსონაჟის პროტოტიპებს სინამდვილეში რომ თავს გადახდათ.
მათ - ამ ქალებს - არ აქვთ სახელები. მათი ომის პერიოდის ბიოგრაფიები (მოგონებების ფრაგმენტები) – რეალურად თავსგადახდენილი და თამამად, გულახდილად მოთხრობილი - ომის, ძალადობის მეტყველ, მეტაფორულ სურათებს აცოცხლებს.
სპექტაკლი სამ მთავარ ისტორიაზეა აწყობილი, რომლებსაც პატარა ამბები ავსებს. არსად კონკრეტდება, კონფლიქტის ზონები და დრო. ეს არცაა საჭირო. მაგრამ მაინც ყველასთვის ნათელია, რომ მოგონებები ეკუთვნით ქალებს, რომლებიც მე-20 საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოდან (9 აპრილიდან) დაწყებული, აფხაზეთის, 90-იანი წლების სამაჩაბლოსა და 2008 წლის აგვისტოს ომების საშინელებები გამოიარეს. ისევე, როგორც მთელმა ქვეყანამ.
„ტროელი ქალები“ გლოვით იწყება. პირველ სცენასაც - „გლოვა“ ეწოდება და ასე გრძელდება ბოლომდე. სცენა სრულიად ცარიელია. დეკორაციის ფუნქციას სამეფო უბნის თეატრის აგურის შიშველი და ალაგ-ალაგ ცუდად შებათქაშებული (ბათქაშჩამოცვენილი) კედლები, ბუნებრივი ინტერიერი, სცენის აუცილებელი აღჭურვილობა, რამდენიმე სკამი და მაგიდა ასრულებს, რეკვიზტისას კი - ყვავილები (არ არსებობს გლოვა ყვავილების გარეშე) და წყლიანი ჭურჭელი (გონდაკარგულთა მოსასულიერებლად). გლოვას მეტი არაფერი სჭირდება. როდესაც გლოვაა, ვერც ამჩნევ ვერაფერს.
მაყურებლის ძირითად ნაწილი სცენაზე ზის და ყველაფრის უშუალო მომსწრე და მონაწილე ამითაც ხდება. მეორე - უფრო მცირე ნაწილი აივნიდან - დისტანციიდან გადაჰყურებს მოქმედებას, მაგრამ ეს დისტანცია სინამდვილეში არ არსებობს. არსებობს უფრო სივრცე, რომელიც მაყურებლის ამ ჯგუფს მოსალოდნელი და შემდეგ დატრიალებული ტრაგედიისგან ოდნავ „იცავს“. მაგრამ მთავარი ისაა, რომ ყველა ერთად ერთი და იგივე გზას გაივლის - სპექტაკლის მონაწილე მსახიობებიც და სპექტაკლზე დამსწრეებიც, ვინაიდან, რაც სცენაზე ხდება, საერთო თავგადასავალია და ამდენად, მაქსიმალურად ჩართულობას იწვევს, მაშინაც კი, როდესაც მომხდარი უშუალოდ არ გადაგიტანია.
იწვევს მაშინაც, თუ (ან როდესაც) ომი არაა, მაგრამ ომია (იყო) და სხვანაირად არ გამოდის. სწორედ ეს ომი (ომები) და მისი მსვლელობა, მისი შედეგები - ზოგისთვის, ვინც ვერ გადარჩა და მათთვის, ვინც ეს ყველაფერი გამოიარა და ცოცხალია - უდევს „ტროელ ქალებს“ საფუძვლად. ესაა სპექტაკლი თაობაზე (თაობებზე), რომელიც ომის მტანჯველი მოგონებებით ცხოვრობს და უნდა თუ არ უნდა, სხვა გზა აღარ აქვს - წარსული აჩრდილივით, მატერიალიზებული აჩრდილივით სდევს თან და აფორიაქებს.
ისინი გარბიან, მიდი-მოდიან, სერავენ სცენას აქეთ-იქით, სწრაფად და უმიზნოდ, გაურბიან ამ მოგონებებს, მაგრამ არ შეუძლიათ არ გაიხსენონ ან არ ახსოვდეთ - ფრაგმენტები, დეტალები, თითქოს უმნიშვნელო, თითქოს მეასხარისხოვანი, რომელიც რატომღაც ყველაზე მკვეთრად იბეჭდება გონებაში. დიდი ტრაგედიების დროს რატომღაც დამახსოვრებული, გონებაში ჩაბეჭდილი დეტალები, რომლებიც კიდევ უფრო ამძაფრებენ ვითარების ტრაგიზმსა და გამოუვალობის შეგრძნებას.
ქალები სხედან კედელთან ჩამწკრივებულ სკამებზე და საუბრობენ. საუბრობენ ისე, როგორც ხდება ხოლმე პანაშვიდების - გლოვის - დღეებში. სხედან ისე, თითქოს წინ მიცვალებული უსვენიათ. საუბრობენ ყვავილებზე, ყვავილების სუნზე, რომელიც ყარს, როდესაც ერთად ბევრი ყვავილი გროვდება და ეს ყველას აწუხებს. საუბრობენ ადამიანებზე - ვინც კვდება, მის ჭირისუფალზე და სამძიმარზე მიმსვლელ-წამსვლელებზე. თვითონაც ჭირისუფალივით არიან და იხსენებენ შემთხვევებს, გლოვის დღეებიდან. საუბრობენ ბავშვებზე, მოხუცებზე, ქალებზე, კაცებზე, რომლებიც გარდაიცვალნენ ან ვინმე გარდაეცვალათ.
სადღაც ყურმოკრულ ამბებსაც უზიარებენ ერთმანეთს - „ყურებზე ააფარეთ! თურმე მიცვალებულებს დასაფლავებამდე ესმით ჩვენი სიტყვები. ცოტა ხანს ესმით ამ სამყაროს ხმები“ (ამ სამყაროს ხმები სცენიდან ძალიან მტკივნეულად გაისმის! მიცვალებულებისთვის კი სულერთია!) და უზიარებენ ოდესაღაც (ალბათ ომამდე) კინოში ნანახის შთაბეჭდილებებსაც, როდესაც ყველა საშინელება წინ იყო და სიკვდილის აღქმაც, შეგრძნებაც და მის მიმართ დამოკიდებულებაც განსხვავებული ჰქონდათ. „ერთი ფრანგული ფილმია, პატარა გოგოს დედა უკვდება, ეს ბავშვი ვერაფრით ვერ ეგუება დედის სიკვდილს, ერთ სცენაში საფლავთან მიდის და პატარა თითუნებით მიწას ჩიჩქნის... არა, არ შემიძლია ამის მოყოლა. - ამ ფილმს ბავშვის სახელი ქვია“.
საუბრობენ პრიამოსზე - ტროას მეფეზე - რომელიც ასევე მოკვდა. „- ის მკვდარია. ტროას მეფე. - პრიამოსი მოკვდა? - საიდან იცი? - ქალაქის გალავანიდან ბავშვებს ვხედავ, ქვიშას თხრიან, დასაფლავებას თამაშობენ. აი, აქედან ვეძახი, ჰეი, თქვენ, ბავშვებო, მანდ რა ხდება! და მპასუხობენ: მეფე მოკვდაო“.
აი, ასე მოკლედ და უბრალოდ. უცნაური ღიმილით სახეზე და სივრცეში გაყინული მზერით. გულსაკლავი შინაარსის მოგონებები - თითქოს გულგრილად ნათქვამით გაისმის. თანდათან ვნებები მატულობს, სამყარო შავი და შავი ფერებით იჟღინთება. პრიამოსის სიკვდილისშემდგომი სცენა კი, სპექტაკლში ცოტა მოგვიანებით „გათამაშდება“.
საუბრობენ ფრაგმენტულად, თითქოს ჰაერში გასროლილი ფრაზებით, როდესაც ერთი მოგონება მეორეს იწვევს, მეორე - მესამეს და ა.შ. უსასრულოდ, რადგან ომის რკალი ჯერ არ დარღვეულა, თუმცა ომი დამთავრდა. მართლაც ბევრად საშიში შეიძლება იყოს მშვიდობა, ომზე საშიშიც, რადგან, ამ შემთხვევაში, მას არ მოაქვს სიმშვიდე. არც სასოება.
ამ ტექსტი (მართლა ტექსტში, მხოლოდ დიალოგ-მონოლოგებზე აგებული პიესის) დრამა და პოეზიაა ერთმანეთში არეული. ცხოვრებისა და სიკვდილის ურთიერთობის - მარადიულობის იდეა.
დრამატურგმა და რეჟისორმა ქალების მოგონებებში გაცოცხლებული ისტორიები ასოციაციების ჯაჭვზე ააგეს. ასე იქმნება და იხატება სიკვდილის, განშორების, ორი სამყაროს ზღვარზე მოქცეული სასოწარკვეთილი ადამიანების სულიერი მდგომარეობის განზოგადებული სურათი.
მოგონებები მძიმდება. ქალები ბორგავენ. ტემპი მატულობს. ემოციური მუხტი იზრდება. მათ (და მათთან ერთად მაყურებელს) გაძლება უკვე აღარ შეუძლიათ.ერთმანეთში ირევა სიმღერების გახსენება, რომლებსაც ბავშვობაში მღეროდნენ; მოგონებებში ცოცხლდებიან დაუვიწყარი შთაბეჭდილებები - ტყვიების დატოვებული ზოლები ცაზე, წითლად გადაკვეთილი ხაზები; დაჭრილი დედები, ნაცემი ბაბუები, გაუპატიურებული ქალები, ბავშვები, რომლებიც იმალებიან და რომლებსაც მშობლებს, ახლობლებს უკლავენ - ზოგს თვალწინ, ზოგს მოშორებით და შემდეგ ატყობინებენ სიკვდილის ამბავს - საშინელი, საშინელი მოგონებებია და უფრო საშინელია იმიტომ, რომ იცი, ეს ყველაფერი ვიღაცის ცხოვრებაში მართლა მოხდა.
ამ რეალობის, დოკუმენტური მასალის სცენური სახე კი სრულიად პირობითია, განყენებულია. განტევებული. ამგვარ შეგრძნებებს ქმნის მსახიობების ინტონაციები, ქმედებისა და საუბრის მანერა (თან სხვადასხვა კილოსა და სოციალური ჟღერადობით), სცენების წყობა, სპექტაკლის საერთო სტრუქტურა, რომელსაც პრობლემა კონკრეტული, რეალური, დოკუმენტური ისტორიებიდან განზოგადებულ ხარისხში აჰყავს. მხატვრულ, მეტაფორებითა და ათასნაირი პირობითობით აწყობილ სამყაროში აქცევს და ზოგასაკაცობრიო დატვირთვას, მნიშვნელობას ანიჭებს.
სცენა ევრიპიდეს “ტროელი ქალებიდან” - როდესაც დაემხო ტროა და როდესაც იქაც გლოვაა. გლოვაა, რადგან ტროა დაემხო და პრიამოსი მოკვდა. პოლიქსენაც მოკვდა - აქილევსის საფლავს დააკლეს, „მსხვერპლად შესწირეს. რა უღირსი დასასრულია!“ როდესაც ჰეკუბამ სამშობლო უნდა დატოვოს, მანამდე კი პატარა ვაჟი უნდა მოუკლან, ისევე, როგორც მოუკლეს შვილები, დები, მშობლები სპექტაკლის პერსონჟებს და მათ „პროტოტიპებს”, ისევე, როგორც მათაც მოუწიათ მშობლიური სახლების დატოვება - სახლის დატოვება ხომ იგივე სამშობლის დატოვებაა.
ვერც იტყვი, რომელია ყველაზე ტრაგიკული ამ ეპიზოდებიდან, მაგრამ, რაც ბოლო სცენაში ხდება, ადამიანური გაძლების ფარგლებს სცილდება და როგორ სადადაა ეს ყველაფერი აღწერილი! ეს უკვე ომისშემდგომი ისტორიაა (როგორც მანამდე, არც ახლა აქვს მნიშვნელობა, რომელი ომის. ქრონოლოგია არც ერთ შემთხვევაში დაცული არაა), მაგრამ ყველაზე მძაფრი და შეიძლება, გამომსახველიც, კულმინაციური, რადგან არც ერთი სხვა სცენა არაა ასეთი ტრაგიკული და ასე შემზარავად აღწერილი. ასე ჟრუანტელისმომგვრელი. ასეთი სასოწარკვეთილი.
„აგერ, ქმარი და მამა, ორივე ბრძოლის ველზე დავტოვე – ჩემი ძმა და სიძე წიწილებივით მიაკლეს ერთმანეთს, თან სულ ჩვენ თვალწინა, ქალების თვალწინ. ჩემმა დამ – ეგე, რა ქნა და მე მაინც გაუძელი!“ „ეგე, რა ქნა!“ - მაშინ ხდება, როდესაც აღარ ელოდნენ გაზაფხულის მოსვლას, რადგან „ისეთი ცივი და გაჭირვებული იყო ის პირველი ზამთარი“. შეიძლება იყოს უფრო შემზარავი პეიზაჟი - სურათი - აყვავებული, მსხლის ხე და სიკვდილი იმის ვერგაძლების გამო, რაც მოხდა?!
„დედა, რა ლამაზი იყო, უნდა გენახა, – გადაპენტილი ხე – მსხალს, ხო იცი, თეთრი ყვავილები აქ და ქვეშ ჩემი და ეკიდა... და უცებ გამაცია და ჩამივარდა ენა. თავისი ტუფლები არ ჩაუცვია? თავისი საყვარელი ტუფლები ეცვა. ერთი ეგ შერჩა სახლიდან, სხვა ვერაფერი წამოიღო, როცა გამოგვყარეს და უცებ, მოძვრა ცალი ტუფლი და ძირს, მიწაზე დავარდა“.
და ვინ თუ არა ქალებმა - ტროელებმა, თბილისელებმა, სოხუმელებმა, სამაჩაბლოელმა, თუ ნებისმიერი სხვა ნაომარი ქვეყნის, ქალაქელმა თუ სოფლელმა ქალებმა, რომლებაც გადაიტანეს სიკვდილის შიშიც და ახლობლის სიკვდილიც - ქმრების, მამების, დედების, დების, ძბების, მეგობრების, შვილების („რა ხეირი მერე, ყველა კაცი რო ომში დავკარგე? არ მერჩივნა, ცოცხლები მყოლოდა მამაჩემი, ჩემი ქმარი, ძმა და სიძე? არ მერჩივნა, გეკითხები?!“), ძალადობისა და ბოროტების მსხვერპლად იქცნენ - იციან, რა არის ომი და რომ სწორედ ამიტომ, როდესაც „დამთავრდა ის ჯანდაბის ომი და ეხლა, მთლათ რო ქვეყანა დაიქცეს, მთლათ რო ოქროს მთებს და ყველაფერს დაგიბრუნებთ, რაც წაგართვესო, ვინმე დამპირდეს, - გაგონება არ მინდა ომის!“ აქ ისევ შეიძლება მე-4 – „ტროას ომის“ ეპიზოდი გავიხსენოთ. „ანდრომაქე: სიკვდილი მაინც ჰქვია სახელად. ის – მოკლული, ჩემზე – ცოცხალზე ბედნიერია. ჰეკუბა: განა ერთია სიკვდილი და სიცოცხლე? სიკვდილი სულ მთლად არაფერს ნიშნავს, ცოცხლებს კი ჯერაც იმედები აქვთ“.
და სწორედ იმიტომ, რომ ამ ადამიანებმა ამდენი გადაიტანეს, ყველა დაკარგეს, ვინც ძვირფასი ჰყავდათ, ევრიპიდეს გმირების მსგავსად, ისინიც გმირები ხდებიან, ჩვეულებრივი ქალები. „არავის თავს არ ვაწონებ, მარა გმირი მე ვარ. და დედაჩემი კიდევ! მე და დედაჩემი ვართ გმირები – რო გავუძელით, რო არ გავტყდით, რო გადავრჩით და ბავშვებიც გადავარჩინეთ, აი, ამიტო ვართ გმირები“.
ისინი მართლა გმირები არიან! ბოლო ფრაზას, რომელსაც სპექტაკლში წარმოთქვამენ - „ჩიტების ჭიკჭიკი ჩამირთეთ“ - რომელსაც ერთ-ერთი ქალი სადღაც სივრცეში, უმისამართოდ თუ პირიქით, მიზანმიმართულად, თეატრის გახმოვანების ჯიხურის მიმართულებით წარმოთქვამს, კიდევ ერთხელ უცვლის გეზს სპექტაკლის მსვლელობას, მის კონცეფციას და პრობლემაც განსხვავებულ ჭრილში გადაჰყავს. ამ ერთ ფრაზაში პირველად მთელ სპექტაკლში ჩნდება იმედი და ომის საშინელებით, ძალადობის შედეგებით მყარად შეკრული წრე პირველად ირღვევა. ჩიტები ჭიკჭიკს იწყებენ. იმიტომ, რომ გაუძლეს.
როგორმე დარდმა თუ მიმატოვა
„ტროელი ქალების“ შემდეგ დათა თავაძემ გეზი უეცრად მკვეთრად შეიცვალა და მოზარდამაყურებელთა თეატრში, უილიამ შექსპირის ნაკლებადცნობილი პიესა „ზამთრის ზღაპარი“ (საქართველოში პირველად) დადგა. (სპექტაკლი განხორციელდა თბილისის მერიის კულტურული ღონისძიებების ცენტრის ფინანსური მხარდაჭერით).
თეატრში (ქართულსა თუ ნებისმიერში) ყოველთვის არსებობს თემის ვარიაციები და ამა თუ იმ ტექსტის ინეტეპრეტაციები. დათა თავაძის ვერსიაც, ზოგადად შექსპირისა და კონკრეტულად, ზემოხსენებული პიესის, საკმაოდ განსხვავდება ჩვენი წარმოდგენებისგან, როგორი „უნდა იყოს“ შექსპირი თეატრში. რეჟისორი ამჯერადაც თამამად არღვევს „წესებსა და ნორმებს“ და პიესის ახალ და მოულოდნელ, საკმაოდ არაორდინარულ აღქმას „გვთავაზობს“. ახალ სივრცეს, ახალ გარემოებებსა და ახალ დრამატურგიას, ერგება, ისე, რომ არ კარგავს „სახეს“, სტილსა თუ უკვე გამომჟღავნებულ მტკიცე სარეჟისორო ხელწერას.
„ზამთრის ზღაპარი“ შექსპირის ერთ-ერთი ბოლო (1610 წელი) პიესაა, „ქარიშხლამდე“, „ციმბელინსა“ და „მეფე ჰენრიხ VIII-ემდე“ დაწერილი. ის არ შედის დრამატურგის საუკეთესო თუ „მეორე რიგის“ ქმნილებების რიცხვშიც კი, თუმცა, საქართველოსგან განსხვავებით, უცხოეთის თეატრებში, ასე თუ ისე, დროდადრო დგამენ. საქმეს ისიც „ართულებს“, რომ თვითონ პიესაა არათანაბარი და არაერთგვაროვანი. ისიც მიჩნეულია, რომ ორი აქტი, რომელთაგან პირველი - ფსიქოლოგიური დრამაა, მეორე - კომედია, სხვადასხვა მანერას, ფორმას, სტილს მოითხოვს, რაც ერთი მთლიანი თეატრალური რეალობის შექმნასა და შუალედის „გამოყვანას“ ხელს უშლის.
დათა თავაძემ, პიესის მთარგმნელ, დრამატურგ დავით გაბუნიასთან (პიესა, ქართულად, პირველად, სწორედ მან თარგმნა) ბარიერი ორი ძირითადი ხერხის არჩევით მოხსნა - სპექტაკლი დრამად აქცია და გაამთლიანა, ტექსტთან სიახლოვის მიუხედავად, ბევრი რამ შეცვალა, გადაასხვაფერა და პიესა თავისებური ინტერპრეტაციით წარმოადგინა. პიესას „ჩამოაცილა“ (ან თითქმის ჩამოაცილა) კომედიის ნაწილი (მეორე აქტში პირველ ორ სცენას თუ არ ჩავთვლით, რასაც შეიძლება კომედიის ელემენტებით გაჯერებული უფრო ვუწოდოთ) მხოლოდ ტრაგედია „დატოვა“.
ფსიქოლოგიური დრამის ელემენტებითა და ადამიანის ფსიქოლოგიის იდუმალი შრეების თავისებური გამომზეურებით ააწყო და უცნაურად შეუთავსა „ექსპერიმენტული თეატრის“ მანერასა და სტილს, საკუთარ ხელწერას, არაერთი ასოციაციის, ციტატის, რეალობასთან პარალელის, საზოგადოებაში არსებულ და გამეფებულ ჩვევებსა და თეატრალურ ხერხებთან გადაძახილზე დაყრდნობით.
დათა თავაძის სპექტაკლი ესაა „ზღაპარი“, რომელიც კეთილად არ ვითარდება და არც მთავრდება - მოჩვენებითი, „ზღაპრული“ თუ ილუზორული კეთილი ბოლოს მიუხედავად. როგორც საერთოდ ზღაპარშია ან შექსპირთან. არის ასეთი ზღაპრები - ცუდი სიზმარივით - მთავრდება და უსიამოვნო შეგრძნება, სევდა და შიში გრჩება, მოგყვება, თუნდაც ბოლო კეთილი იყოს, ოღონდ ყველასთვის არა.
ესაა „ზღაპარი“ ურწმუნოებაზე, რომელიც ერთი ადამიანის ურწმუნოებიდან საზოგადოების უნდობლობის ხარისხში ადის. იმაზე, თუ რა ხდება მაშინ, როდესაც ადამიანებს ერთმანეთის აღარ ესმით ან ერთს აღარ შეუძლია გაიგოს, საღად აღიქვას, რა ხდება მის გარშემო და სამყარო მტრულად და პირქუშად ესახება.
ესაა „ზღაპარი“ ღალატზე, უფრო სწორად, ეჭვზე, რომელიც პირადიდან სახელმწიფო ღალატის დონემდე ზოგადდება. საზოგადოების როლსა და ადგილზე, მოვალეობებსა და ვალდებულებებზე, სიძულვილად ქცეულ სიყვარულზე და ახალი სიყვარულის დაბადებაზე.
„ზღაპარი“ უნდობლობაზე, რომელიც აბრმავებს და ყველაფერს ანგრევს - ცხოვრებასა და სიცოცხლეს, აწმყოსა და მომავალს, ოჯახსა და ქვეყანას, მეგობრობასა და მშვიდობას, რომლის წინაშეც ყველაფერი უძლურია - თავდადებაც, ერთგულებაც, სიყვარულიც, ერთგული მსახურებაც, მომავალიც და უკვე წარსულად ქცეული აწმყოც, როდესაც ყველაფერი დაიწყო და მალევე დასრულდა.
ამ და ასეთი ზღაპრის მოსათხრობად დათა თავაძე სპეციფიკურ და მკვეთრად გამოხატულ სარეჟისორო ხერხებს იყენებს, რაც ფაქტობრივად ყველა დეტალში ჩანს. პერსონაჟებს (თამარ მამულაშვილი - ჰერმიონე - ლეონტის მეუღლე; დავით ხახიძე - ლეონტი - სიცილიის მეფე; ვამეხ ჯანგიძე - პოლიქსენე - ბოჰემიის მეფე; ია ჭილაია - პოლინა; გაგა შიშინაშვილი - ანტიგონუსი; სალომე მაისაშვილი - პერდიტა; რატი გოგუაძე - კლიომენე; გიორგი შავგულიძე - დიონი; იოსებ ხვედელიძე - კამილო - სიცილიელი დიდებული; პალიკო ნოზაძე - მწყემსი - პერდიტას მამობილი; ანა ზამბახიძე - ავტოლიკე; ნიკა ნანიტაშვილი - ფლორიზელი - ბოჰემიის პრინცი; ლუკა ქაჩიბაია - მამილიუსი - ლეონტის ვაჟი; მარიამ ჩუხრუკიძე - ემილია) „შერეული“, თანამედროვე, მოთანამედროვეო, მე-19 საუკუნისა თუ მე-20 საუკუნის დასაწყისის კოსტუმები აცვიათ. მათი სამყარო მინიმალური ელემენტებისგან აწყობილ დეკორაციაში, ფაქტობრივად, ცარიელ სივრცეშია მოქცეული (სასახლის მორკალული კედელი, მაგიდები, ურიკა, კარი - მხატვარი ქეთი ნადიბაიძე).
ეს პერსონაჟები შექსპირის ენასთან ერთად დროდადრო საკმაოდ თანამედროვე ენაზეც საუბრობენ. მეტყველება მანერულია, რაღაც შემთხვევებში - უტრირებული. ისევე, როგორც ქმედება. იყენებენ მიკროფონებს. მიმართავენ „დეკლამირების“ ფორმებს. უსასრულოდ იმეორებენ ერთი და იგივე ტექსტებს. არ უსმენენ ერთმანეთს და როგორც მრავალხმიან სიმღერაში, ერთმანეთს „ადებენ“ თავიანთ პარტიებს, ოღონდ განსაკუთრებული „ხმისშეწყობის“ გარეშე. სარწყავიდან რწყავენ მიწას და წყალს წვიმასავით თავზე ასხამენ ბოთლიდან, მაშინ, როდესაც რაღაც ახალი და საბედისწერო უნდა მოხდეს.
ეს ადამიანები ცხოვრობენ სამყაროში, რომელიც ორჯერ იცვლება და სარკისებრ არეკლავს ერთმანეთს, რომელშიც „ფიზიკურად“ შეიგრძნობ ზამთრის სიცივეს, უცნაური, თითქმის მუდმივი, „ცივი“ მუსიკის (კომპოზიტორი ნიკა ფასური) თანხლებით გაჯერებულს, რომელიც მონოტონურად და უსასრულოდ ტრიალებს. სიკვდილი „ავანსცენაზე“ უკვე ორჯერ გამოვიდა და კიდევ მეტად აცივდა.
იქმნება ძალიან პირქუში და ზამთრის სიცივესავით დამღლელი რეალობა, რადგან სიცარიელე და სიცივე, რომელიც ყველა დეტალში, მიზანსცენასა თუ ხაზში, მონოტონურ ხმებში, სულ რამდენიმე მუსიკალურ ტაქტში რომ გამოსჭვივის, არ იძლევა ამბის ზღაპრულად დასრულებისა თუ იმედით წაკითხვა-აღქმის საფუძველს.
აუნაზღაურებელად გაფლანგული დრო, დაწყვეტილი კავშირები, განშორება უფრო რეალურია, ვიდრე მოჩვენებითი (თუ მოჩვენებული) გაცოცხლება, რისიც არ გჯერა, რადგან უკვე იყო ეჭვი, წარმოსახვითი ღალატი, მტრობად ქცეული მეგობრობაც, სიკვდილით დასჯაც, სასიკვდილოდ გაწირვაც, სიკვდილიც, რასაც არაერთი დანაკარგი მოჰყვა და რისი დაბრუნებაც შეუძლებელია.
წრე დაუსრულებლად ბრუნავს, ბრუნავს და არაფერი იცვლება ან უკვე აღარაფრის შეცვლა აღარაა შესაძლებელი. ყველაფერი იყინება ზამთარში, როდესაც ბუხრის წინ ზღაპრებს ყვებიან და არსებობს მათი ფუჭი ახდენის მოლოდინი, სამყაროში, რომელიც ასეთი სასტიკია დღეს და რომელშიც ყველა ილუზია იმსხვრევა. ესაა ჩვენი დროის ერთ-ერთი ნიშანთაგანიც და სამწუხარო რეალობაც.
ამ გამოგონილ სამყაროში - შექსპირთან სრულიად „მოულოდნელ“ ადგილებში მოთავსებულ სამეფოებში და დათა თავაძესთან კიდევ უფრო გაპირობითებულ სივრცეებში, სახელმწიფოებში, რომლებსაც მხოლოდ ერთი „კედელი“ ჰყოფთ - შემობრუნდება დეკორაცია და სიცილიიდან ბოჰემიაში აღმოჩნდები ან პირიქით. აღმოჩნდები სამეფო დარბაზებში და ზღვის ნაპირებზე, მწყემსის ქოხებსა თუ საპატიმროებში.
მოქმედების ადგილები იცვლება და დაზიანებული, ბათქშჩამოყრილ თუ სარემონტო კედლებიანი (თუმცა გაქათქათებულ სუფრებიანი მაგიდებით, რომლებზეც და გარშემოც არაერთი სცენა თამაშდება, რომლებსაც დიდხანს უსხედან და მექანიკური მოძრაობებით ხან რას და ხან რას სვამენ, სხვადასხვა დროს, მოქმედი გმირები ) ზამთრის სიცილიიდან ბოჰემიაში, ზაფხულში გადადიხარ, სადაც ახალი ისტორია, უფრო ზუსტად, ძველის გაგრძელება გხვდება, შემდეგ ისევ უკან დასაბრუნებლად და ადამიანის მარტოსულობასთან შესახვედრად. მარტოობის გასაზიარებლად, რომელიც მეფემ საკუთარ თავს მიუსაჯა.
გადიხარ გზას ვიწრო დერეფნებსა და ზურგზე მოკიდებულ კარებებს თუ მათივე მინიატურულ მოდელებს მიღმა, დაკაკუნებისას უმალვე რომ იღებიან, თუ მინის, ნათურებშემოვლილ, ყუთში, რომლის მყიფე კედლები მხოლოდ ინახავს, მაგრამ ვერ აჩერებს და აბრუნებს დროს.
ეს წარსულია, რომელიც არასოდეს ქრება, რომელსაც მუდამ თან ატარებ, თან დაგყვება, ვერ იშორებ. წარსული, რომელიც სავსეა მოგონებებით, გარდაცვლილი პატარა უფლისწულებით, როგორც ოდესღაც, კვლავ სათამაშოები რომ ჩაუკრავთ გულში - სურათზე აღბეჭდილივით და ძველი ფოტოებივით გაცრეცილი გამოსახულებით; მარად ახალგაზრდა და მშვენიერი დედოფლებით, რომლებიც ასევე მხოლოდ ხსოვნას შემორჩენიან, დაშვებული შეცდომის გამო დაუსრულებელი სინანულისა და ტანჯვის საფასურად.
ის, რასაც დასაწყისში ვხედავთ, არა ჩვენი, არამედ ბოჰემიის მეფის წარმოსახვაა, რაც მატერიალიზდება და სცენაზე განვითარებული მოვლენები რეალურ სახეს იძენენ. ეს ისაა, რასაც მეფე ხედავს და არა ის, რაც სინამდვილეში ხდება, მაგრამ რაც ყველა მომდევნო „ნამდვილ“ თუ წარმოსახვით ამბავს უდებს სათავეს.
ის, რაც ფინალში ხდება, ჩვენს წარმოსახვასთან იგივდება, ჩვენს მოგონებებთან, სინანულებთან, დანაკარგის დაბრუნების მწვავე სურვილთან. მაგრამ ესეც მაინც წარმოსახვაა, ილუზიაა, რომელიც ადვილად შეიძლება დაიმსხვრეს. დაიმსხვრეს, როგორც ყინული ან მინა, რაც არ წებდება და არ მთელდება.
დათა თავაძის შექსპირული ზღაპრის ნახვის შემდეგ, ნუგეშად მხოლოდ ისღა დაგვრჩენია, სიყვარულის იმ შედეგით დავტკბეთ, რომელსაც ახალგაზრდები - ორი სამეფოს მეფეების შვილები (რომლებიც ბედისწერამ შეახვედრა), ჯილდოდ იღებენ. ყველას მაგივრად, ყველა უფლისწულისა და მეფის ასულის, ყველა მეფისა და დედოფლის, ყველა დიდებულისა და სეფექალის, ყველა მწყემსისა და გლეხის, ყველა მსახურისა და ჯარისკაცის ნაცვლად, რომლებსაც ზამთრის სიცივეში არ გაუმართლათ.
ადვილია, იყო ახალგაზრდა?!
„ზამთრის ზღაპარის“ შემდეგ (იმავე 2013-2014 წლების სეზონში და სამეფო უბნის თეატრში) დათა თავაძემ კიდევ ერთ, ნაკლებადცნობილ და საქართველოში არაპოპულარულ ნაწარმოებს მოჰკიდა ხელი და მე-16 საუკუნიდან კვლავ მე-20-ში, ოღონდ 20-იან წლებში გადმოინაცვლა. პირველად დადგა მსოფლიოს ერთ-ერთ უდიდეს დრამატურგად აღიარებული ავსტრო-გერმანელი ფერდინანდ ბრუკნერის (თეოდორ ტაგერის) 1926 წელს დაწერილი პირველი პიესა – „ტკივილი არის ახალგაზრდობა“. საერთოდ, ბრუკნერი დადგა საქარტველოში პირველად.
არა მგონია, ეს ადვილი გადაწყვეტილება იყო. პიესა, რომელიც მხატვრული ხარისხითა და თავისთავადი მნიშვნელობით, ერთ-ერთ გამორჩეულ ქმნილებადაა მიჩნეული, მსოფლიო თეატრების სცენებზეც ძალიან იშვიათად გადააქვთ. ძალიან იშვიათად. მიზეზი რთული დრამატურგიული წყობა და სტრუქტურაა. შეიძლება ითქვას, „ტკივილი არის ახალგაზრდობა“ უფრო „წასაკითხი“ პიესაა, ვიდრე, „დასადგმელი“.
პიესას ასეთი რემარკა აქვს - „გოგონები ძალიან ახალგაზრდები არიან, მამაკაცები - ცოტა უფროსები. ვენა. 1923 წელი. პირველი მოქმედება, როგორც დანარჩენ ორში - მარის ოთახში. რომელიღაც პანსიონში“. ამდენად, მოქმედების დრო და ადგილი პიესაში მყარად განსაზღვრულია - 1923 წელი. ვენა.
ბუნებრივია, დათა თავაძემ არ იცის, როგორები იყვნენ და რა სტკიოდათ 1923 წელს, ავსტრიელ ახალგაზრდებს, მათთან ერთად არ უცხოვრია პანსიონში, ომგადატანილ ვენაში მაგრამ ასეთი ახალგაზრდები, ასეთი თაობა ყველგან და ნებისმიერ სხვა დროშიც შეიძლება არსებობდნენ. დათა თავაძე ახალგაზრდაა და მას, მის თაობას, მის საზოგადოებას თავისი ტკივილები აქვს, თავისი განცდები, თავისი პრობლემები. ახალგაზრდა რეჟისორი თანამედროვე თბილისში მათ შესახებ გვიყვება. ამ ტკივილების გამზიარებლებად გვთვლის და მათზე დასაფიქრებლად გვიხმობს.
იქნებ ვიღაცამ მათში საკუთარი თავი ამოიცნოს, საკუთარი პრობლემები დაინახოს, საკუთარი ჭრილობები გაეხსნას, საკუთარმა ტკივილებმა შეახსენონ თავი - როგორც ეს თეატრში უნდა ხდებოდეს, რადგან ის (თეატრი ამისთვისაც არსებობს). დათა თავაძის თეატრიც ამ საერთო პროცესის მონაწილეა და ამდენად აღარ აქვს მნიშვნელობა, რას და რომელ ეპოქაზე დადგამს, რადგან ახალგაზრდობის საყოველთაოდ გადაქცეული ტკივილები, თუ ისინი მართლა ტკივილებია, ძალიან თანამედროვე და თანადროული ხდებიან. რეჟისორმა ამჯერადაც „იპოვა“ მასალა, რომლის საშუალებითაც გამოხატა სათქმელი, რომელიც ჰქონდა და რომელიც სწორედ დღეს გახდა აუცილებელი, რომ ეთქვა. „საკუთარი სიტყვებით გამოხატა დრო“, რომელშიც არსებობს. ამისთვის კი მოძებნა ფორმა, რომელშიც ეს დრო და სათქმელი მოაქცია, რითაც საკუთარი შესაძლებლობების ახალი მხარეები, წახნაგები და რაკურსი გამოამჟღავნა.
„ტკივილი არის ახალგაზრდობაზე“ დათა თავაძემ თავის მუდმივ გუნდთან (მსახიობებთან, რომლებიც მის ყველა სპექტაკლში მონაწილეობენ და ასეთივე შემოქმედებით ჯგუფთან - დრამატურგი და მთარგმნელი დათო გაბუნია, კომპოზიტორი ნიკა ფასური, მხატვარი ქეთი ნადიბაიძე) ერთად იმუშავა.
დრამატურგმა და რეჟისორმა (იმის მიუხედავად, რომ დაიცვეს ბრუკნერის პიესის ძირითადი სტრუქტურა, სახე და ფორმა), ის მნიშვნელოვნად „გადაამონტაჟეს“ და ახალ, თავისთავად სისტემაზე ააწყვეს. უფრო გამჭვირვალე, მკაფიო და მოქნილი გახადეს, მაგრამ არ გაუმარტივებიათ. ტექსტი, დიალოგები, რომლებიც სპექტაკლში დიდ დატვირთვას ატარებენ და რეჟისორიც მთავარ აქცენტს სწორედ მათზე აკეთებს, თარგმანის მაღალი ხარისხის წყალობით, ძალიან ორგანულად, სცენურად და ცოცხლად ჟღერენ. განვითარებულ რთულ, მძიმე და „ჩიხურ“ სიტუაციებში, მოვლენებში, რომლებიც აბსტრაგირებულ-მეტაფორული არიან, რომლებიც არაერთი შრისგან შედგებიან და მაყურებელს წამითაც არ აძლევენ მოდუნების საშუალებას, საუკეთესო გზამკვლევად ქცეულან.
ამბავი უშუალოდ (ბრუკნერთან - სამ, სპექტაკლში - ორი მოქმედების განმავლობაში) პანსიონში ხდება, როგორც რემარკიდან ვიგებთ და ვხდავთ. ამ დროს პირველი მსოფლიო ომი რამდენიმე წლის დამთავრებულია. მეორის დაწყებამდე ჯერ ადრეა, მაგრამ მისი სურნელი - უკვე - და პირველის გამოძახილი - შედეგები - ჯერ კიდევ, უფრო ზუსტად, კვლავ ძალიან მძაფრად იგრძნობა.
თითქმის ყველაფერი ჩვეულებრივადაა. უჩვეულო თითქოს არაფერი ხდება - ახალგაზრდა გოგონები დიპლომის დასაცავად და დაცვის აღსანიშნი წვეულებისთვის ემზადებიან. როგორც ხდება ან უნდა ხდებოდეს საზეიმო განწყობა აქვთ, თითქოს მომავლის გეგმებსაც სახავენ, ემზადებიან, ალაგებენ, რეცხავენ, წმენდენ. მაგრამ ეს რეცხვაც, წმენდაც, მზადებაც, ლამაზი კაბების მოზომებც, საგამოცდო ტქსტების ხმამაღლა გამეორებაც და ა.შ. თითქოს ძალიან რეალისტური, სტანდარტული ცხოვრების ფრაგმენტი, მკაცრად დაგეგმილი, მოჩარჩოებული და დადგენილი ნორმების კანონებვით აწყობილი ამბავი თუ ეპიზოდი, უეცრად მეტაფორად, მრავლისმეტყველ და მრავალგანზომილებიანად იქცევა.
რა თქმა უნდა, ვერავინ ვერავის მომავალს ვერ განსაზღვრავს თუ განჭვრეტს, ვერავინ იტყვის, რა მოხდება ხვალ, როდესაც დრო გავა და ახალგაზრდობაც გაივლის, ახალგაზრდობის სენიც თუ ტკივილებიც განიკურნება, მაგრამ ამ ყველაფრის უკან ის მთავარი სათმელი იმალება, რის შესახებაც სპექტაკლში ფაქტობრივად არ საუბრობენ.
ალბათ ყოველთვის მთავარი და მნიშვნელოვანია, იმის გარკვევა და გაანალიზება, თუ რა იყო ან არის რაიმე პრობლემის მიზეზი, რა იწვევს მას, რადგან, სხვა შემთხვევაში, ყოველთვის არსებობს პრობლემის დარჩენს ან გამეორების საშიშროება.
როდესაც ექიმი მკურნალობის დაწყებას აპირებს, მან, პირველ რიგში, დიაგნოზი უნდა დასვას, სიმპტომების მიხედვით, რომლებიც ავადმყოფს აღენიშნება. უნდა გაარკვიოს, რამ გამოიწვია ავადმყოფობა, რამ გამოიწვია ტკივილები. შეიძლება თუ არა მკურნალობა, არსებობს თუ არა წამლი, რომელიც მათ განკურნავს ან ტკივილებს შეუმსუქებს?
ჩაკეტილი სივრცე, სამყაროს მეტაფორა, მიკრომოდელი, საიდანაც გამოსავალი არ არსებობს. აღარ არსებობს. სამყარო, რომელიც უკვე დაშლილია, მაგრამ ჩვენ თვალწინ თანდათან უფრო და უფრო იშლება. ყველა პირობაა ამისთვის. ყველგან და ყველაფერში იგრძნობა ცივი, დისტანცირებული აწმყო მიმდინარე დროში, ჩაკეტილობა, სივრცის გაქრობა, შინაგანი კავშირის დაკარგვა გარესამყროსთან და უიმედობა.
სამყარო ერთ ოთახში ჩაკეტილი, რომლის მიღმაც ცხოვრება ალბათ ჩვეულებრივად მიედინება, მაგრამ ჩვენ ამას ვერ ვხედავთ, მხოლოდ დროდადრო იღება უკანა კარი (სადაც კიდევ ერთი ოთახია) და ქარი თეთრ აბრეშუმივით ფარდებს აფრიალებს. გარესამყაოს ფრაგმენტები დროდადრო მხოლოდ ხმებისა და მის შესახებ ინფორმაციის სახით, დიალოგების მეშვეობით იჭრება ამ ჩაკეტილ, მოწესრიგებული, ვიტყოდი, პედანტურად გაწონასწორებულ და გაკრიალებულ სივრცეში (ქეთი ნადიბაიძის ძალიან გამომსახველი, მეტყველი და მრავლისმთქმელი სცენოგრაფია), რომელსაც ხეხავენ, რომელშიც ცხოვრობენ და თავს იყრიან.
რეცხავენ, წმენდენ, ალაგებენ. წმენდენ, წმენდენ სველი ტილოებით, ცალ-ცალკე, ერთად, კოლექტიურად, დაჟინებით, რაღაცნაირად შეპყრობილები. უნდათ, რომ წაშალონ, ყველა კვალი და წარსული წაშალონ, რადგან იქ ბევრი დანაკარგია და რადგან ვერ თავისუფლდებიან მისგან. არადა, სხვაგვარად არაფერი გამოსდით. უნდათ მოიცილონ წარსული, რომელიც ყველას სხვადასხვანაირად დაეწყო, მაგრამ საერთოდ ომმა აქცია, აწმყო - რომელმაც ისინი ერთად შეყარა და მომავალი ერთნაირად გაუქრო.
ზარები რეკენ და ადამიანები ამ ზარებით ერთმანეთს უხმობენ. ეს ხმები მცირე ნაწილია სპექტაკლის მუსიკალურ-ხმოვანი რიგის, რომელსაც ქმნის ნიკა ფასურის ორიგინალური მუსიკა და მისივე შერჩეული ფრაგმენტები მოცარტის ოპერიდან Così fan tutte („ყველა ასე იქცევა“) - მსახიობების ცოცხალი შესრულებით და „მექსიკური სუიტა“ - ნაზი დუმბაძისა და ანსამბლ „რეროს“ შესრულებით, 1957 წლის ჩანაწერში.
მუსიკა, ხმები, ხმაურები, როგორც ყოველთვის და ყოველთვის ნიკა ფასურთან ერთად დათა თავაძის სპექტაკლების ორგანულ ნაწილად იქცევა, მის ერთ-ერთ „მოქმედ გმირად“, რომლის არსებობაც ამ შემთხვევაში, ამბის, მოვლენების დრამატიზმს, ირონიულ ჟღერადობას ანიჭებს, რითაც რეჟისორს ფსიქოლოგიურ დრამაში პოსტმოდრენული ინტონაციები, ტრადიციული შტამპებისა და სტერეოტიპებისგან თავისუფალი გადაწყვეტა შემოაქვს.
აქაურობას საკუთარი კანონები მართავენ - თავისებური ურთიერთობის კანონები, რომლებსაც თითოეული მათგანი სხვისთვის და საკუთარი თავისთვის იგონებს. ცდილობს იპოვოს ადგილი ან თავშესაფარი გადასარჩენად.
ომმა დაანგრია ქალაქები, ქვეყნები, სამყარო შეცვალა, მაგრამ ყველაზე მეტად ადამიანების ცხოვრება გაანადგურა და განსაკუთრებით ახალგაზრდების, რომლების ახალგაზრდობა (სიყმაწვილე) ამ ომის ორომტრიალში ჩაიკარგა და გადის ან გავიდა. ომმა მნიშვნელოვნად დააზიანა ადამიანების ფსიქიკა. შეაშინა და იმედი დაუკარგა მათ.
შინგანი წინააღმდეგობები და გარემოებებთან დაპირისპირება - კატასტროფა გამოვლილი და ახალი უფსკრულისკენ (როგორც შეგრძნებების დონეზე, ისე რეალურად. მოქმედება, როგორც ვთქვი, 1923 წელს ხდება, პიესა 1928 წელსაა დაწერილი, როდესაც ფაშიზმის გავრცელებამდე თითქმის აღარაფერი რჩება) სწრაფად მქროლავი ადამიანების (საზოგდოების) ავადმყოფობაა.
ახალგაზრდები ორ მსოფლიო (და არა მარტო) ომს შორის და წარმავალობის, რაღაცის მოუხელთებლობის, დაკარგვის შეგრძნება. ცხოვრების ამ, ტრაგიზმით აღსასე, ჭრილში რეალობის აღქმა - დამახასიათებელია ომის თაობის საზოგადოებისთვის.
არადა, თითქოს ყველაფერი წინაა, თითქოს ცხოვრება - დამოუკიდებელი, თავისუფალი და პერსპექტიული - ახლა იწყება. ახალგაზრდების ჯგუფი - სამედიცინო სასწავლებლის ბეჯითი და მიზანსწრაფული სტუდენტები სწავლას ამთავრებენ (ნაწილი - ნაკლებად მონდომებული - მოგვიანებით მიიღებს დიპლომს) და ბედნიერებისკენ ისწრაფვიან.
ექვსნი სტუდენტი - მომავალი ექიმი - დეზირე (ქეთა შათირიშვილი, კატო კალატოზიშვილი), მარი (ნატუკა კახიძე), ირენე (სალომე მაისაშვილი), პეტრელი, იგივე, ცუგო ( გიორგი შარვაშიძე), ალტი (პაატა ინაური), ფრედერი (თორნიკე გოგრიჭიანი) და მოახლე ლუსი (მაგდა ლებანიძე), რომელსაც გარემოება ცხოვრების ნირს უცვლის. ისევე, როგორც ექვსეულს - საზოგადოების სხვადასხვა ფენის, წრის წარმომადგენლები და გამასახიერებლები, რომლებიც რეალობამ ერთნაირ პირობებში - ფიზიკურ და სულიერ - იდენტურ მდგომარეობაში მოაქცია.
აქ კვლავ თავს იჩენს დათა თავაძის სპექტაკლებისთვის დამახასიათებელი (დღეს ამაზეც უკვე თამამად შეიძლება ვილაპარაკოთ) კიდევ ერთი „თვისება“ - მსახიობთა ანსამბლი, რომლის თითოეული წევრი გამორჩეულია, ძალიან მაღალ ოსტატობას ამჟღავნებს, მით უმეტეს, ასეთი რთული ფსიქოლოგიური სახეების შექმნის, ემოციის ასეთ ხარისხში მოქმედების პირობებში.
ისინი, ასე განსხვავებული და თავისთავადი ხასიათების, ერთნაირად ეძებენ ბედნიერებას და ვერ პოულობენ. ისინი იბრძვიან, ყველა თავისებურად, ყველა ისე, როგორც შეუძლია და სადამდეც შეუძლია და ვერ აღწევენ მიზანს. სამყაროს ნგრევა შინაგან - პიროვნულ - ნგრევაზე აისახა და ეს ყველაფერი ფიზიკურ ყოფაში გამოიხატა.
შეიძლება ვთქვათ, რომ ჩვენც, 21-ე საუკუნეში, რამდენიმე ომმგადატანილი, ომის თაობები ვართ?! შეიძლება ვთქვათ, რომ ჩვენი ცხოვრებაც მკვეთრად გამოხატული წარსულით, მყიფე და ბუნდოვანი მომავლით აღბეჭდილია? იქცნენ თუ არა (აქცია თუ არა, რეჟისორმა) სპექტაკლის მოქმედი გმირები ჩვენი საზოგადოების სახედ, პორტრეტად?
არ არის ადვილი იყო ახალგაზრდა ომისშემდგომ ავსტრიაში და არც სხვაგან, რადგან სამყაროში რაღაც სამუდამოდ დამთავრდა, რაც იყო - წარსულში დარჩა, აწმყოში არაფერია და მომავალიც თითქოს არ არსებობს. ასეთია ცხოვრების სპექტაკლის პერსონაჟებისეული აღქმა. ისინი უნიადაგო არიან, თოთქოს ჰაერში გამოკიდულები. მათი არსებობა ილუზიაა, რაღაცნაირად განყენებული, დისტანცირებული ერთმანეთისგან და ცხოვრებისგან, უხილავი კედლებით შემოსაზღვრული, რომლების დანგრევასაც ცდილობენ და არ გამოსდით.
ყველა შეგრძნება, შინაგანია, ყველაფერი, რაც ხდება, სულიერი მდგომარეობის გამოძახილია, გამოხატულებაა, ფიზიკურ სწრაფვებში, ქმედებასა თუ თუნდაც მხოლოდ მოძრაობაში, მოქმედებაში რომ გადადის.
ყველაფერს განსაზღვრავს საკუთარი თავისა და გარემოს, რეალობის გამძაფრებული აღქმა და არა მხოლოდ უადგილობა ამ სამყაროში, არამედ თვითონ სამყაროს უადგილობის შეგრძნება, როდესაც განსაკუთრებული განცდების გავლის, არაერთი ტკივილის გადატანის შემდეგ ყველაფერი სხვაგვარად გესახება.
ისინი ექიმები არიან და იმის მიუხედავად, რომ ახალგაზრდები, მაინც იციან, ფიზიკურამდე მისულ ტკივილებად გრძნობენ, როგორ მოედო სნეულება მათ სულებს, მაგრამ არ იციან, როგორ შეიძლება უმკურნალო ამ დაავადებას. სახიჩარნი, რომლებიც ასეთებად დრომ, ომმა, ძალადობამ აქცია. დაავადა და დაასუსტა. თან დაავადებაც გადამდებია და არ რჩება. იკურნება მხოლოდ სიკვდილის ფასად. თუმცა სიკვდილი მაშინაც სიკვდილია, როდესაც ჯერ კიდევ ცოცხალი ხარ, რადგან მომავალს ვერ ხედავ და როდესაც ასე ხდება, უკვე სულ ერთია, ცოცხალი ხარ, თუ აღარ ხარ.
მათთვის, ასე მკვეთრად განსხვავებული ხასიათების, თვისებების, მისწრაფებების ადამიანებისთვის, თითოეული მათგანისთვის ერთადერთი გამოსავალი და მთავარი თავშესაფარი სიყვარულია, რომელსაც აქ ყველანაირი ფორმა თუ სახე აქვს - გულწრფელიც, ნაძალადევიც, ძალადობრივიც, გამოგონილიც, შეიძლება ითქვას, სადისტურიც და მაზოხისტურიც, ორმხრივიც, ქალსა და მამაკაცს შორისაც და ლესბოსურიც, „გაყიდულიც“. ამ გრძნობებში იხლართება თითოეული პერსონაჟის გზები, წარსულიც და აწმყოც, სერავს ეს ურთიერთობები ერთმანეთს, მაგრამ მთავარია, რომ მას ბედნიერება არ მოაქვს. სიყვარულიც ილუზიაა, როგორც სხვა ყველაფერი და ეს საბოლოო განაჩენია, რაც ახალგაზრდებს საკუთარი თავებისთვის თუ ერთმანეთისთვის გამოაქვთ.
ის, რაც სპექტაკლში ხდება და როგორც ხდება, თუ არა ყველას, ბევრის ისტორიად იქცევა, იმ ისტორიის გახსენებად, რომელიც ქართულმა საზოგადოებამ გაიარა, სულ ახლახან, როდესაც 90-იანი წლების საქართველოში ომი (ომები) იყო და ამ წლებმა, ამ სიბნელესა და სიცივეში ჩაძირულმა პერიოდმა ადამიანები, განსაკუთრებით, ახალგაზრდები, არა მხოლოდ ფიზიკურად, არამედ სულიერადაც გაანადგურა. წაართვა მათ წლები, აწმყო და მომავლის წინაშე ბარიერები აღუმართა. საყრდენი გამოაცალა. ახალგაზრდობა (ნებისმიერ ეპოქაში), ტკივილებია, ავადმყოფობაა, რომელიც აუცილებლად გადასატანია, გასაძლებია, მოსახდელია, მაგრამ, ამავე დროს, ის, სამწუხაროდ, მალე გადის.
თუ კიდევ უფრო განვაზოგადებთ, ჩამოვაცილებთ დროის ფარგლებს, ომთან მიჯაჭვულობისგან გავთავისუფლდებით, მე-20 საუკუნის დასაწყისსა თუ ან მე-20-ის ბოლოს ცოტა ხნით დავივიწყებთ და მოვლენებს 21-ე საუკუნის დასაწყისში გადმოვიტანთ, თუნდაც საქართველოში, დათა თავაძის სპექტაკლში არსებულ კიდევ ერთ შრეს მივადგებით.
„ტკივილი არის ახალგაზრდობა“ წინამორბედებისგან განსხვავებულ მანერასა და ხერხებით გადაწყვეტილი სპექტაკლია. ფსიქოლოგიური დრამა, რომელიც ადამიანების შინაგან მდგომარეობას გამომსახველი ხერხებით გადმოსცემს და თავისთავად, რთულ და არაერთგვაროვან სისტემაში აქცევს.
სამყარო, რომელსაც დათა თავაძე თავის გუნდთან ერთად სცენაზე ქმნის, სხვადასხვა მხატვრული ელემენტით, დეტალით, ნიუანსითაა გამოძერწილი, პერსონაჟების დახვეწილი კოსტუმებით, რეკვიზიტით დაწყებული სიტყვის, ხასიათების, მოქმედების, პლასტიკისა და პლასტიკური ნახაზის მრავალგვარობით დამთავრებული. აბსტრაგირებული რეალობა, მისი განყენებულობის, განტევებულობის ძალიან მძაფრი შეგრძნებითა და განზოგადების მაღალი ხარისხით აწყობილი.
მაყურებელიც (ახალგაზრდაც და უკვე აღარ) ამ ისტორიის უშუალო მონაწილე ხდება (როგორც „ტროელ ქალებში“). არა იმიტომ, რომ სცენასთან მიმდებარე ნაწილში სამი მხრიდან შემოწყობილ სკამებზე ზის, ხოლო ლათინური T-ს მსგავსად დარბაზის გამყოფ ღერძზე მსახიობები თავისუფლად მიდი-მოდიან, რიგებს შორის ჩერდებიან და იქიდანაც წარმოთქვამენ რეპლიკებსა თუ დიალოგებში ებმევიან. მხოლოდ ამიტომ არა. იმიტომ, რომ „ტკივილი არის ახალგაზრდობა“ ადამიანებს საკუთარ და არა მხოლოდ საკუთარ ცხოვრებაზე, წარსულზე, აწმყოსა და მომავალზე, გაკეთებულ თუ გასაკეთებელ არჩევანზე დაფიქრების პირობებს სთავაზობს, აჰიპნოზებს მათ და აღელვებს.
ფინალში, ფრედერი ამბობს: „თქვენ ყველანი, ადრე თუ გვიან, ჩემთან მოდიხართ. აქამდე ეს არ მითქვამს? მაგრამ ზოგჯერ რაღაც სიტყვები ხშირად უნდა გაიმეორო, რომ სიმართლედ გადაიქცეს. თქვენ არ შეგიძლიათ უჩემოდ ცხოვრება. ყველაფერი აზრს კარგავს, თუ არა გყავთ ის, ვინც მოქმედებს“.
დათა თავაძის, ახალ ენაზე მეტყველ თეატრს - ასეთ თავისუფალსა და ასეთი მოლივლივეს, ასეთი შთამბეჭდავსა და თავისთავადს, ასეთი განსაკუთრებული მიმართულებისა და წინააღმდეგობების გარეშე მოქმედს, ამავე დროს, ძალიან მყარი და ვიტყოდი, მკაცრი პრინციპები და მოვლენების მიმართ ინდივიდუალური დამოკიდებულებები აქვს.
ამ თეატრში ხშირად „იმეორებენ სიტყვებს“ და სიმართლედ აქცევენ მათ. აქ მოქმედებენ და აზრს ანიჭებენ საკუთარ და სხვის არსებობას. აქ საუბრობენ პრობლემებზე, რომლებიც ადამიანებს აწუხებთ და ტკივილებზე, რომლებიც მათ ტკივათ. აქ საუბრობენ სიყვარულსა და სიძულვილზე, შეხვედრებსა და განშორებებზე, სიცივესა და სიკვდილზე, ომსა და მშვიდობაზე, კვლავ ომზე და გადარჩენილ სიცოცხლეებზე. აქ მსჯელობენ იმაზე, თუ რა მოხდება, როდესაც ვიღაც სახლს, იმედსა და რწმენას დაკარგავს და იმაზეც, თუ როგორ შეიძლება ერთმა სიტყვამ ყველაფერი დაანგრიოს, ერთმა ღიმილმა კი გააღოს ყველა კარი, საიდანაც დიდი ხნის ნანატრი გაზაფხული და იმედი იჭრება.
ეს თეატრი ყოველთვის ღიაა - თავისუფალი აზროვნებისთვის, თავისუფალი ფორმისთვის, სტილისთვის, ექსპერიმენტისთვის, რომელიც არავინ იცის, რით და როგორ დასრულდება, რა სახეს მიიღებს. აქ თამამ ექსპერიმენტებს არ უფრთხიან. თეატრი ღიაა მათთვის, ვისაც სამყაროში, ცხოვრებაში აწუხებს იმაზე მეტი, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს და ვისაც ხელოვნებაში აქვს ამ წუხილების, ტკივილების, განცდებისა და ფიქრების ისეთივე ფორმითა და გზებით გაზიარების სურვილი და უნარი, სათქმელი და მისი გამოხატვის იმგვარად გამჟღავნების შესაძლებლობა, როგორც სხვას არ შეუძლია. თავისებურად.
შეიძლება, ასევე პირდაპირ განვაცხადო, რომ საქართველოში არსებობს ახალი თაობა და რომ ამ თაობას აქვს - სათქმელიც, პოზიციაც (როგორც მოქალაქეობრივი, ასევე შემოქმედებითი), რომ ამ თაობას არა აქვს დამარცხების შიში და გამარჯვებაც არ აშინებს, არც ომისა და არც მშვიდობის ჟამს. არც „დახურულ“ თემებზე საუბრის ერიდება, გახსნილობისა და „სიშიშვლის“ და არც კლასიკასთან „სიმორცხვე“ აბრკოლებს - ქართველ თუ უცხოურ დრამატურგებთან ზიარებით. რომ ეს თაობა აკეთებს ცნობიერ არჩევანს - როგორი უნდა იყოს ახალი ქართული თეატრი, რა პროცესები უნდა მიმდინარეობდეს იქ, როგორ უნდა მართონ ეს პროცესები, რა ენაზე ესაუბრონ თანამედროვეებს და რა გზავნილები გაუშვან მომავალში, რადგან გულგრილები არ არიან.