ჰ(აბო)-ს პირველი სცენური ვერსია
სტატია მომზადდა საქართველოს შოთა რუსთაველის თეატრისა და
კინოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროექტის
„თანამედროვე ქართული სათეატრო კრიტიკა“ ფარგლებში.
დაფინანსებულია საქართველოს კულტურისა და სპორტის
სამინისტროს მიერ.
მაია კიკნაძე
ჰ(აბო)-ს პირველი სცენური ვერსია
თბილისის ნოდარ დუმბაძის სახელობის მოზარდ მაყურებელთა თეატრმა, 6 აპრილს, კლასიკური ნაწარმოების კიდევ ერთი სცენური ვერსია შესთავაზა მაყურებელს.
თეატრმა ამჯერად ძალზედ ამბიციური/და ამავე დროს საჭირო/ განაცხადი გააკეთა, როდესაც სცენაზე ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოების გაცოცხლება განიზრახა მიზნად. ახალგაზრდა რეჟისორმა მარიამ სიხარულიძემ, ყველასათვის ცნობილი ნაწარმოების იოანე საბანისძის „აბო თბილელის წამებისა“ და ნოდარ წულეისკირის ნაწარმოების „ღვაწლი და წამება აბოსი და იოანესი,’’ მიხედვით შექმნილი საკუთარი ინსცენირების ინტერპრეტაცია წარუდგინა საზოგადოებას.
ჰაგიოგრაფიულ ნაწარმოებზე მუშაობა, მისი სცენიური ვერსიის განხორციელება, წმინდანთა ცხოვრების ამსახველი ნამდვილი თუ მითიური ისტორიების გადმოცემა და შემდგომ მისი მიტანა საზოგადოებამდე, საკმაოდ საპასუხისმგებლოა და რთულ შემოქმედებით მუშაობას მოითხოვს, რაც დამდგმელ ჯგუფს (რეჟისორი - მარიამ სიხარულიძე, რეჟისორის ასისტენტი- ნათია ბოშიშვილი, მხატვარი-ვახტანგ ქორიძე, ქორეოგრაფი -გია მარღანია, მუსიკალური გაფორმება ნინო სიხარულიძის, მონაწილეობენ: ვახტანგ ნოზაძე, დავით ხახიძე, ნინო ლეჟავა, გიორგი კაჭახიძე, ვახტანგ ჩაჩანიძე, გიორგი ჯიქურიძე, გიორგი ყორღანაშვილი, ვანო დუგლაძე, ვამეხ ჯანგიძე, მერაბ შარიქაძე, მაია ხორნაული, ბავშვები :ანდრია მუსერიძე, გიორგი ქაჩიბაია) თავიდანვე გააზრებული და გაცნობიერებული ჰქონდა. ამ თვალსაზრისით, რეჟისორმა, მარიამ სიხარულიძემ ძალზედ გაბედული ნაბიჯი გადადგა. საპრემიერო ჩვენებაც, კარგად იყო დაანონსებული. საზოგადოების ინტერესს კიდევ უფრო ამძაფრებდა, ბოლო პერიოდში გამართული პოლემიკა, სკოლებში ჰაგიოგრაფიის შესწავლის მეთოდოლოგიის ირგვლივ. აღნიშნული გარემოება და მარიამ სიხარულიძის სკოლაში განხორციელებული პროექტი „დამეგობრება ჰაგიოგრაფიასთან,’’ რომელიც როგორც რეჟისორმა განაცხადა, გახდა მისი შთაგონების წყარო.
ამგვარად, მოზარდ მაყურებელთა თეატრის რეპერტუარში, სასკოლო-საპროგრამო ნაწარმოების დადგმის ტრადიცია გრძელდება /გავიხსენოთ დიმიტრი ხვთისიაშვილის მიერ განხორციელებული აკაკი წერეთლის „ბაში-აჩუკი“/. დიმიტრი ხვთისიაშვილი, როგორც თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელი, ყოვლთვის მზად არის ხელი შეუწყოს ახალ-ახალ პროექტებს, დამწყებ და ნიჭიერ ახალგაზრდა რეჟისორებს. მოზარდ თაობასთან კონტაქტი, მათი სატკივრისა და პრობლემების სცენაზე გამოტანა, რეჟისორისთვის ყოველთვის საინტერესო გამოწვევაა. ამდენად, რეჟისორმა მარიამ სიხარულიძემ, თავიდანვე განსაზღვრა აუდიტორია /მაღალი კლასის მოსწავლეები/. პირველი რიგში, გამონახა მოზარდ თაობასთან სასაუბრო ენა, რასაც რეჟისორმა წარმატებით გაართვა თავი. ჰაგიოგრაფიისთვის დამახასიათებელი ტექსტის სირთულე, სპექტაკლში ჩაანაცვლა თანამედროვე სამეტყველო, სასაუბრო ენამ. მსახიობთა დიალოგები ყველა თაობისთვის ნაცნობი და ადვილად გასაგებია. /სხვაგვარად ალბათ შეუძლებელიც კი იყო/.
სპექტაკლი სტრუქტურულად ისეა აგებული, რომ წარსული და აწყმო ერთმანეთის პარალელურად ვითარდება. რეჟისორმა, დროს აქ დიდი მნიშვნელობა დააკისრა. სპექტაკლში, აწმყო დრო წარმოდგენილია ახალგაზრდა მშენებელი ინჟინერის/გიორგი კაჭახიძე/ სახით. მისი მიზანი მომგებიანი ინვესტიციის ჩადება და ახალი შენობის აგებაა, ამისთვის ეძებს გარკვეულ ადგილს. მისთვის სულერთია ამ ადგილის კულტურული/სულიერი/ დანიშნულება, თუნდაც ეს ნატაძრალი იყოს. ადგილის ძიების პროცესში, ის შეიტყობს, გარდასულ დროთა ამბავს-აბოს წამების შესახებ, რომელსაც ტელეფონის საშუალებით ატყობინებს სავარაუდოთ თავის პარტნიორს.
რეჟისორის ჩანაფიქრი თანამედროვე თვალით დანახული ძველი ისტორიაა, თუ რა მოხდა არაბთა ბატონობის დროს, მე-8 საუკუნეში, 786 წელს, როდესაც თბილისში ნათლისღების დღეს, ნელსაცხებელთა ოსტატს, მაჰმადიან არაბ აბოს, ქრისტიანული სარწმუნოების მიღებისთვის, თავი მოჰკვეთეს. რეჟისორი თავისთავად საინტერესო ვერსიას გვთავაზობს, თუმცა ჩანაფიქრი ერთია და მისი შესრულება მეორე. წარსულისა და აწმყოს მონაცვლეობა, რომელიც სპექტაკლის ფორმას, მის ესთეტიკას განსაზღვრავს, ამ შემთხვევაში ძალზედ ხელოვნურად არის წარმოდგენილი. ამ ხელოვნურობას ქმნის, რეჟისორის მხრიდან, თანამედროვე პერსონაჟის-ინჟინრის შემოყვანა სპექტაკლში. მის გამოჩენას სცენაზე გარკვეული დისონანსი შემოაქვს. მისი „უდროო“ შემოსვლა და მთავარი ამბის შეწყვეტა/ მით უფრო თუ ინტერსით ადევნებ თვალყურს/ ჩემის აზრით, სპექტაკლის ერთიან აღქმაში უშლის ხელს მაყურებელს.
სპექტაკლის მოქმედება სხვადასხვა ადგილზე ვითარდება /ამირას მოსასვენებელი, მიტოვებული ტაძარი და ა.შ/ სცენები დანაწევრებულია და ილუსტრირებულ შთაბეჭდილებას ტოვებს. სცენოგრაფია /ვახტანგ ქორიძე/ სპექტაკლის დაწყებამდე იქცევს ყურადღებას. სცენაზე „დარგული“ ვაზის ლერწამი, რომელსაც ნერსე ერისთავი ამყნობს მას სიმბოლურ დატვირთვას აძლევს. განათებაც ხშირად იცვლება, რომელიც ეფექტურ, ზოგიერთ შემთხვევაში კი იდუმალ, ზღაპრულ გარემოს ქმნის. თვალშისაცემია სცენაზე ჩამოკიდებული თოკი/სახრჩობელა/, რომელიც სიმბოლურად არაბთა მმართველობის სასტიკ პერიოდს ასახავს.
სპექტაკლში განსაკუთრებით ზუსტად არის გამოყენებული მუსიკალური ნაწილი. ყველა სცენაში, რომელშიც მუსიკაა გამოყენებული სასიამოვნო განწყობა იქმნება. არაჩვეულებრივად შესრულებულ საგალობელს და ხალხურ სიმღერას / მამაო ჩვენო, მუმლი მუხასაო/, აღნიშნულ ეპიზოდებში პატრიოტული მუხტი შეაქვს.
სპექტაკლში მოთხრობილი ისტორია, აბო თბილელის ცხოვრების ეპიზოდებს ასახავს. აბოს თბილისში ჩამოსვლა, გაქრისტიანება და მისი წამება, სპექტაკლში ძალზედ უმნიშვნელოდ არის გადმოცემული. გიორგი ჯიქურიძის აბოს, სპექტაკლში დიდი დატვირთვა არ აქვს, თუმცა სპექტაკლი მისი მოწამეობრივი ცხოვრების შესახებ მოგვითხრობს ამბავს. სპექტაკლში, ჩემის აზრით, აქცენტები უფრო გადატანილია ნერსე ერისთავისა და მისი დისშვილის დაპირისპირებაზე, სადაც მეტად ჩანს ორი განსხვავებული პოზიცია - პატრიოტი კაცისა /ნერსე ერისთავი/ და სხვისი კარის მსახურის / /სტეფანოს ერისთავი/მსოფლმხედველობა. დავით ხახიძის ნერსე ერისთავისთვის, მიუღებელია საკუთარი დისწულის სტეფანოს ერისთავის/ გიორგი ყორღანაშვილი/ პოზიცია, რომელიც ყველას მოუწოდებს აბოს ადგილსამყოიფელი გასცეს „გინდათ მთელი ქვეყანა აბოსთვის ჯვარს აცვან?“ ქართლის ერისთავი ნერსე ამ მოსაზრებას, არა მხოლოდ არ იზიარებს, პირიქით მას გამოფხიზლებისკენ მოუწოდებს: „ან ქართველი იყავი, ან არაბი ორივე ერთად არ გამოვა.“
სპექტაკლის კავშირი თანამედროვეობასთან დაკავშირებულია მუდმივ ღირებულებებთან, რაც პირველ რიგში სამშობლოს სიყვარულსა და სარწმუნოების დაცვაში გამოიხატება. ქვეყანაში არსებული მძიმე მდგომარეობას, არაბთა ბატონობას, უპირისპირდება სასულიერო პირნიც (კათალიკოსი- მერაბ შარიქაძე, იოანე საბანისძე-ვამეხ ჯანგიძე), რომლებიც სპექტაკლში გარკვეულად პტრიოტული ხაზის გაგრძელებას უწყობენ ხელს. საემიროთა და მათი სასტიკი მსახურების ფონზე (ამირა ვახტანგ ჩაჩანიძე, ამიდი-ვანო დუგლაძე) წარმოდგენილია ადამიანთა ყოველდღიური ყოფა ანუ ყოფითი ეპიზოდები(მაგ. ვახტანგ ნოზაძის უღელშებმული მღვდელი ონოფრე), რომელიც სპექტაკლში კარგად არის წარმოდგენილი. სპექტაკლში მონაწილე მსახიობები, მონდომებას არ აკლებენ, რათა საკუთარი შესაძლებლობები და ხასიათები გამოავლინონ. ზოგ შემთხვევაში ამას ახერხებენ კიდეც (მაგალითად მსახიობი ნინო ლეჟავა, ცდილობს თავისი ტრაგიკული ცხოვრება, ნერსე ერისთავის მეუღლის მძიმე ტვირთი და მისი სულიერი მდგომარეობა უსიტყვოდ გადმოგვცეს, ან მაია ხორნაულის გლეხის ქალი, რომელსაც ქმარი მოუკლეს), მაგრამ მთლიანობაში, მსახიობთა ხასიათები უფერულად გამოიყურება, რაც ჩემის აზრით სპექტაკლის დანაწევრებული ეპიზოდებით არის გამოწვეული.
მიუხედავად აღნიშნულისა, ყველაზე ზუსტი შემფასებელი, მაინც მოზარდი აუდიტორიაა.
ამავე დროს მარიამ სიხარულიძის სპექტაკლი საგანმანათლებლო ხასიათისაა და ის მოზარდ თაობაში ნაწარმოების პოპულარიზაციასაც შეუწყობს ხელს.
P.S ქართულ თეატრში არ არსებობს ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოების დადგმის ტრადიცია, ამდენად კარგი იქნება, თუ მომავალში მისაბაძი გახდება რეჟისორის პოზიცია და ქართულს სცენაზე გაგრძელდება ჰაგიოგრაფიული ვერსიების განხორციელება.
ფოტო: ბექა ცირეკიძე