„ირინეს ბედნიერება“ და გიორგი კაშიას სარეჟისორო ფათერაკი
სტატია მომზადდა საქართველოს შოთა რუსთაველის თეატრისა და
კინოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროექტის
„თანამედროვე ქართული სათეატრო კრიტიკა“ ფარგლებში
.
დაფინანსებულია საქართველოს კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს მიერ.
ვალერი ოთხოზორია
„ირინეს ბედნიერება“ და გიორგი კაშიას სარეჟისორო ფათერაკი
გიორგი კაშია რომ იმედის მომცემი დამწყები რეჟისორია, ეს გამოჩნდა ჯერ კიდევ მისი სადიპლომო ნამუშევრიდან - „ომი ომია“, რომლის ტექსტის ავტორიც თავად იყო, ხოლო მეორე სპექტაკლში - „ირინეს ბედნიერება“ (პიესის ავტორი - დავით კლდიაშვილი), ვხედავთ შესამჩნევ შემოქმედებით ზრდას, კომპლექსურობას, შეკრულობას და მასშტაბს. და კიდევ, ჩანს რაღაც, რაზეც საუბარი ქვევით მოგვიწევს.
მგონია, რომ კაშიასთვის სამყარო ფოლადის კვერცხია, რომლის გამოტეხასა და იქიდან გამოსვლასაც ცდილობს. ის და მისი სადადგმო ჯგუფი თითქოს აბჯარ-მუზარადებით რეპეტიციას გადიან და შემდეგ, სცენაზე გამოსვლის წინ იხდიან, და ჩვეულებრივი, ნაჭრის სამოსით გამოდიან, ასე გვატყუებენ მაყურებლებს...
კაშია, ჩემი აზრით, აფექტის რეჟისორია. ის იმდენად იყენებს მას, რომ პრაქტიკულად არაფერია მის სპექტაკლებში არააფექტური. მისი სპექტაკლი მთლიანად აფექტის მექანიზმია, რომელსაც სუნთქვაშეკრული უსმენ და უყურებ, იმდენად შეპყრობილი ყავხარ, რომ შინაგანი განგაშის მდგომარეობა გიპყრობს: როგორ დააღწევ თავს მას - სპექტაკლს, და როგორ დაგეხსნება სპექტაკლი შენ - მაყურებელს...
კაშიას სპექტაკლები ვულკანის ამოფრქვევას გავს. საქმე გვაქვს კრატერთან, ვულკანურ მტვერთან და ლავასთან... ეს სახიფათო, ძლიერი წარმოდგენებია. თუკი კაშია ზრდას განაგრძობს და თავისი შემოქმედების ზენიტს მიაღწევს, შეიძლება მაყურებელს მის სპექტაკლზე გული გაუჩერდეს.
კაშიას გამოჩენა ჩემთვის სასიხარულოა იმის გამო, რომ ვფიქრობ, ჟანრობრივად, შესაძლოა, მისი სტილი განსხვავდებოდეს, დღეს, ქართული თეატრის დომინანტური სტილისგან. ამ უკანასკნელს ქვია „სათქმელის თეატრი“. „რისი თქმა სურდა რეჟისორს? რა იყო სპექტაკლის სათქმელი?“ - ამ კითხვებს სვამენ ხოლმე, უპირატესად, თეატრმცოდნენი, როცა სპექტაკლის დედააზრის ამოხსნა სურთ.
„სათქმელის თეატრის“ საპირისპიროდ, ვფიქრობ, კაშია „ხდომილების თეატრის“ მიმდევარია. მის სპექტაკლებთან მიმართებით, ჩვენ უნდა ვიკითხოთ არა „რას ამბობს?“, არამედ „რა ხდება?“. ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა არ არის მარტივი. „ხდომილების თეატრის“ - ორივე ტერმინი „სათქმელის თეატრი“ და „ხდომილების თეატრი“ ჩემი მოგონილია და შესაბამისად, ორივეს კონცეფციაც ჩემი წარმოსახვის ნაყოფია, - მიზანი „რკინის ნაკადია“; ეს ნაკადი ან ამაღლებულიდან იწყება, ან ამაღლებულისკენ მიდის; იწყება მთიდან და ხდება ზვავი.
„ზვავის პრინციპია“ კაშიას მუშაობის სტილი, ხედვის ფორმა და შინაგანი განცდის მამოძრავებელი. როცა მის სპექტაკლებს ვუყურებთ, ჩვენ „ზვავში“ ვართ. უკვე გასაგებია, საიდან მოდის მისი ძალა. სრულიად უბრალო რამ აქ ითქმება/იქმნება დაჭიმულად, აფექტურად, ძალით, ძლიერად... ვერ ნახავთ უნაზეს ძაფს მის სპექტაკლში, რომელსაც „რკინის ეფექტი“ არ ექნება. მთელი სპექტაკლი ვიბრირებს, როგორც ძრავა, რეზონირებს უწყვეტი რადიო-ტალღებივით. ამიტომაა, რომ კაშიას სპექტაკლებს განსხვავებულად უყურებ და აღიქვამ, მე ვიტყოდი - განსხვავებულად შედიხარ მასში, მასში ვარდები, ის გიპყრობს წყალდიდობასავით...
სპექტაკლი თავს გეხვევა და გონებას გაკარგვინებს. მისი სპექტაკლების სატესტო ნიშანი არის ის, რომ გამახსოვრდება მძაფრი სცენები იმავე ინტენსივობით. ასე მახსოვს „ომი ომიადან“: ორი ჯარისკაცის ამოსვლის სცენა, სცენა მაგიდასთან, ჯარისკაცების დაჭიმული სხეულები და მიმიკა, და რა თქმა უნდა, სცენა ნიღბით თეატრის შენობიდან.
ბუნებრივია, „ომი ომიას“ უფრო მეტი ხარვეზი ქონდა, ვიდრე „ირინეს ბედნიერებას“. ეს უკანასკნელი უფრო შემდგარი სპექტაკლია. ამას იწვევს ის, რომ რეჟისორი უკვე მზა ტექსტზე მუშაობს, განსხვავებით თავისი ტექსტისგან - „ომი ომია“, რომლის ხარვეზებმაც გააორმაგა და გაამუქა სადიპლომო სპექტაკლის გარკვეული ბზარები. ამას გარდა, „ირინეს ბედნიერება“ გაცილებით ნაფიქრი და ნამუშევარი ჩანს. მას უფრო ადუღაბებს და ერთ ორგანიზმად კრავს მრავალი ახალგაზრდა მსახიობის ჩართულობა თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტიდან, რომელთაც შორის, რა თქმა უნდა, არიან კაშიას ერთგული მსახიობები, „ომია ომიას“ მთავარი გმირები - გიგა აბულაძე და ნოდარ მელაძე.
„ირინეს ბედნიერება“ დასაწყისიდანვე ძალზე ეფექტურია. ფარდის გახსნამდე ისმის შესავალი მოტივი რობი კუხიანიძის „დიმპიტაურიდან“, რაც გვანიშნებს ერთდროულად დრამის წარმომავლობასა და მის არქაულ თანამედროვეობას. კაშია თვითონ არის იმერელი და ტექსტის მოქნილობის სცენაზე გადატყორცნა, როგორც ბადისა - წყალმარჩხ მდინარეში, არ უჭირს. იმერული კოლორიტი, უშუალობა, სიალალე და ამავე დროს ზეჭარბი მაღალფარდოვნება სპექტაკლს ბუნებრივად შენარჩუნებული აქვს. ძალზე მოხდენილად თამაშობენ, იმერული მიხვრა-მოხვრისა და მეტყველების კილოზე, თეატრისა და კინოს ახალგაზრდა მსახიობები. მათგან საოცარი ენთუზიაზმი და სცენაზე ხარჯვის ვნება იგრძნობა, რაც სპექტაკლს ჩემთვის მწიფე ლეღვის გემოს აძლევს და სასიცოცხლო ენერგიით ავსებს.
სპექტაკლი აგებულია „ქუთაისის კოდით“, რაც განსხვავდება „თბილისის კოდისგან“. თბილისი სნობურია, როგორც პარიზი - დანარჩენი საფრანგეთისთვის. თბილისის სპექტაკლი - მომიტევეთ უტრირებისთვის - იგება „ფორმებით“, კაშიამ კი თავისი სპექტაკლი ააგო „ქუთაისურად“, „წვითა“ და „ხარჯვით“. ამ მხრივ, განსაკუთრებით გამოვყოფდი წარმოშობით ქუთაისელ მსახიობებს - გიგა აბულაძეს (ვიქტორი) და ნოდარ მელაძეს (ფილიპე). ისინი კაშიას სხვა სპექტაკლებშიც მონაწილეობენ და იქაც ბოლომდე იხარჯებიან.
ვიქტორის (გიგა აბულაძე) როლი გამორჩეულია მთელს სპექტაკლში. მარცხენა თვალთან და შუბლის მარცხენა ნაწილზე გადასული წითელი ლაქა, „ტყლაპი“, ამ პერსონაჟის ხასიათს სრულიად განსაკუთრებულ შტრიხს მატებს და დაუვიწყარს ხდის მის სახეს.
ნოდარ მელაძე ახერხებს შექმნას დასამახსოვრებელი მამის სახე; მამა, რომელიც სულ კანკალებს, გაჭირვებული მამა (დათრგუნვილი), აგრესიული საკუთარის მიმართ, ფეხქვეშ გაგებული უცხოებს... ბევრი ასეთი მამა დადის, დღეს, ჩვენ შორის. ისინი ცდილობენ, თვალში არ გაგვეჩხირონ, ისინი არსებობენ ისე, თითქოს მათი ადგილი დღევანდელობაში აღარ არის, და შესაძლოა ასეცაა... ნოდარ მელაძის უწყვეტი დაჭიმულობა მაყურებელს თოშავს იმ სიმართლით, პერსონაჟის ქმედებათა „ფსიქოლოგიური გამართულობით“ რომ ვერ მიიღწევა.
გუგა ქაცარავა (აბესალო) და ლუკა ჩიბუხაია (პავლე როდამიშვილი) კიდევ ერთი შთამბეჭდავი წყვილია სცენაზე, პიესაში ისინი კონკურენტები და მეტოქეები არიან. სპექტაკლის პირველ ნაწილში გუგა ქაცარავა განსაკუთრებით გამორჩეულია. სპექტაკლის მეორე ნაწილში კი გამორჩეულია ლუკა ჩიბუხაია. შევესწარი ამ უკანასკნელის პარტერში შესვლას, სცენაზე რომ უნდა ასულიყო, როცა ირინესთან უკანონო სქესობრივ კავშირს აბრალებენ. არ დამავიწყდება მისი სახე, რომელიც თან გავდა მას, თან არ გავდა, თან იყო ის და თან უკვე სხვა იყო. ლუკა ჩიბუხაია და ნოდარ მელაძე - პავლე როდამიშვილი და ფილიპე, ერთად შედიან პარტერში, ფილიპე წინ უსწრებს პავლეს, ჯერ ის ადის სცენაზე, პავლეს კი სცენაზე ასვლას არ აცლიან, აბესალო იწევს მასზე, როგორც ოჯახის ნამუსის ამხდელზე...
ცოტა სპექტაკლში მოუხდენია მსახიობების პარტერში თამაშს ასეთი შთაბეჭდილება. როგორც წესი, პარტერში გავლა მსახიობების მხრიდან ხელოვნურისა და „დამატებულის“ განცდას აღძრავს, მაგრამ კაშიას „ირინე ბედნიერებაში“ პარტერის ნაწილი ორგანულად ერწყმის სპექტაკლს და უფრო მეტად ნამდვილს ხდის მას, უფრო რთავს მაყურებელს მასში და მსახიობებისთვისაც აქრობს მაყურებლის ადგილს.
აღსანიშნავი სახეა ირინეც - კესო დვალიშვილი. ბუნებრივი მშვენიერებითა და სინაზით ამდიდრებს პერსონაჟს, თუმცა გახსნილობა და გაბედულება დააკლდა, როგორც დასაწყისში, ასევე კულმინაციურ, მარტო ცეკვის სცენაში.
სპექტაკლის დასაწყისის სცენა, სხვა სცენებთან შედარებით, ყველაზე მეტად მომზადებული და შთამბეჭდავია (მხატვარი - ანა ბერიშვილი). სპექტაკლის განვითარება გარკვეული ციკლის მიხედვით, თითქოს გამოცარიელება-ავსების რეჟიმს ემორჩილება. თავიდან, სავსე სცენა შემდეგში მეჩხერი ხდება, თითქმის ცარიელი, შემდეგ ისევ ივსება და ა.შ.
სპექტაკლს, ცხადია, გარკვეული ხარვეზები აქვს, რომლებიც შეგვეძლო ახალგაზრდა მსახიობების შესრულებაშიც მეტ-ნაკლებად გვეპოვა, მაგრამ ხარვეზები ნამდვილად ვერ წონის, მთლიანად, სპექტაკლისა და მსახიობების ღირსებებს.
2023 წლის 11 აპრილის - პრემიერის პირველი დღე, სპექტაკლს ფათერაკის გარეშე არ ჩაუვლია. ერთ-ერთ დასამახსოვრებელ სცენაში - ვიქტორი სარკის წინ, მსახიობმა გიგა აბულაძემ მუშტის ძლიერი დარტყმის შედეგად (კედელზე დაკიდულ სარკეს დაარტყა) ხელი მოიტეხა. ერთადერთი თხოვნა მექნებოდა გიორგი კაშიასთან: უფრო მეტად გაუფრთხილდეს საკუთარი მსახიობების ფიზიკურ მხარეს.
შესაძლოა, კაშიაა ის რეჟისორი, რომელიც მომავალში რაღაცას მონოლითურს, ერთი სიტყვით - ამაღლებულს, წაეპოტინება.