მისიონერები
სტატია მომზადდა საქართველოს შოთა რუსთაველის თეატრისა და
კინოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროექტის
„თანამედროვე ქართული სათეატრო კრიტიკა“ ფარგლებში.
დაფინანსებულია საქართველოს კულტურისა და სპორტის
სამინისტროს მიერ.
სტატიაში მოყვანილი ფაქტების სიზუსტეზე და მის სტილისტურ გამართულობაზე პასუხისმგებელია ავტორი.
რედაქცია შესაძლოა არ იზიარებდეს ავტორის მოსაზრებებს
ელენე შალუტაშვილი
მისიონერები
იმრე მადაჩის პოემა - ,,ადამიანის ტრაგედიის“ სცენური ვერსიის ქართველების მიერ დადგმის იდეას ჯერ კიდე გასულ წელს ჩატარებულ მსოფლიო თეატრალურ ოლიმპიადაზე ჩაეყარა საფუძველი. ოლიმპიადაზე ათი სხვადასხვა ქვეყნის წამყვანმა თეატრალურმა უმაღლესმა სასწავლებელმა (მათ შორის: პოლონეთი, უნგრეთი, ეგვიპტე, საბერძნეთი, იტალია, თურქეთი, საფრანგეთი, დიდი ბრიტანეთი, რუმინეთი, საქართველო და კანადა) წარადგინა პოემის სხვადასხვა თავი. ოლიმპიადის დასკვნით ნაწილში მოხდა ყველა ნაწილის ერთ სპექტაკლად გაერთიანება. უნგრეთის ეროვნული თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელმა - რეჟისორმა ატილა ვიდნიანსკიმ უკლებლივ ყველა ქვეყნის მიერ წარმოდგენილი სცენური ვერსია შეკვეცა და შექმნა სპექტაკლის ერთიანი ქარგა. განსხვავებას მხოლოდ საქართველო წარმოადგენდა.
საქართველოს თეატრისა და კინოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამსახიობო ფაკულტეტის სტუდენტების, რეჟისურის დოქტორანტისა და მაგისტრანტის ნამუშევარი იყო ერთადერთი, რომლიდანაც არც ერთი მონაკვეთი არ იქნა ამოღებული. უნგრეთის თეატრალური ელიტის მიერ დამსახურებული სიმპატია კი თეორიის სფეროს არ დასჯერებია. 2024 წლის 14 აპრილს MITEM – ის ფესტივალზე შედგა უნგრეთის მხრიდან სრული დაფინანსებით შექმნილი სპექტაკლ - ,,Tragedy of man / FALL…” - ის პრემიერა. სპექტაკლის ავტორები კი ისევ ქართველი: ტატო გელიაშვილი და თათა თავდიშვილი არიან.
იმრე მადაჩის პოემა ,,ადამიანის ტრაგედია“ ადამიანის იდუმალი ზრახვების ,,გამოძიებაზე“ მოგვითხრობს, იგი ხშირად არის შედარებული გოეთეს ,,ფაუსტთან“. პოემაში ლუციფერი ადამს - როგორც მთელი კაცობრიობის ერთიან სახეს, ამოგზაურებს ძველი ეგვიპტიდან სამყაროს მომავალში. გარდა მრავალშრიანობისა, პოემის სცენური ვერსიის შექმნის ერთ - ერთი ყველაზე დიდი სირთულე მისი დრამატურგიული განვითარებაა. იგი აღქმადია, როგორც ლიტერატურა, მაგრამ მას არ გააჩნია სცენური სივრცესთან მარტივად ადაპტირებადი ექსპოზიცია, კვანძის შეკვრა, განვითარება, კულმინაცია და კვანძის გახსნა. შემოქმედებითი გუნდის ამოცანა ადამიანის მრავალმხრივი შინაგანი სამყაროს დახატვასთან ერთად ნაწარმოების სიუჟეტური ადაპტირებაც იყო. პოემაში ადამი და ევა იღებენ რამდენიმე სახეს და განსხვავებულ ეპოქაში სხვადასხვა ფუნქციას იძენენ, ასევეა ლუციფერიც. ეს მოვლენა თავისთავად სიმბოლურია და ვფიქრობ შემოქმედებითი გუნდის მთავარი ხელჩასაჭიდიც განსხვავებულ ეპოქებში სიყვარულის, როგორც ღვთაებრივი ძღვენის წინააღმდეგ სხვადასხვაგვარად მიმდინარე ბრძოლაა:
,,Lucifer: Between them and my plans, their hearts true love stands as a guard,
a gift from Him above…”[1]
მონებზე ,,შემდგარი“ გოდვინ თუდები (თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტის პანტომიმის მიმართულების სტუდენტი) ძალაუფლებით მაძღარი და გაბოროტებული ლუციფერის სახეს წარმოაჩენს. აქვე აღსანიშნავია, რომ შემსრულებელი არა მხოლოდ ფიზიკურად - სხეულის ენით მეტყველებს, არამედ მიმიკით, შინაგანი მოქმედების ლოგიკით, ისევე როგორც მთელი გუნდი. სპექტაკლის ერთ - ერთ ყველაზე რთულ ნაწილს საშემსრულებლო თვალსაზრისით სწორედ ეს განაპირობებს. სამეტყველო ენა, არა მხოლოდ მოძრაობა, არამედ პერსონაჟის განვითარებაა, რომელსაც ,,როლის პარტიტურას“ უწოდებენ. მისი სამეტყველო ენა კი არის მსახიობის თითოეული მიმიკა და ბგერა. კლასიკური ცეკვისა და ცეკვის თეატრის მთავარი პრინციპებისგან სპექტაკლი სწორედ ამ ფორმატით განსხვავდება. მსახიობებისთვის აუცილებელია ,,ოქროს შუალედის“ გავლება პერსონაჟთა განვითარებასა და ამ განვითარების სხეულის ენით გამოხატვას შორის. ამ გადაწყვეტაში ერთი ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც მეორე. მაგალითად კლასიკურმა ცეკვამ შესაძლოა სამსახიობო თვალსაზრისით ერთგვარი ,,ხელოსნობა“ ფენომენალური პლასტიკით გადაფაროს, ხოლო ,,კლასიკურ“ დრამატულ თეატრში ფიზიკური ,,მოუქნელობა“ ემოციურმა გადამდებლობამ და სცენურმა ხიბლმა. კონკრეტულ შემთხვევაში კი პლასტიკა შინაგანი მოქმედებით საზრდოობს, ხოლო შინაგანი მოქმედება პლასტიკით.
შესაბამისად სპექტაკლი ესთეტიკურად შთამბეჭდავია, ხოლო ენერგეტიკული და ემოციური თვალსაზრისით ,,გადამდები“. რაც თავისთავად გულისხმობს, რომ სცენაზე მიმდინარე მოვლენები ცოცხალია. სამი წყვილიდან ადამისა და ევას წყვილი: თორნიკე კაკულიასა და მარიამ ავალიანის შესრულებით გრაციოზულ სიყვარულს ხატავს. ძველი ეგვიპტური სახვითი ხელოვნებითა და არქიტექტურით შთაგონებული სცენა ვფიქრობ პოემის შემდეგ წინადადებაზე სვამს მახვილს:
,,What right have slave’s to live? To carry stones
For pyramids, planned by great king on thrones,
Bear children for the yoke that was their own,
Then die, - a million for one man, alone…”[2]
ეგვიპტის სცენა, საბერძნეთის სცენისგან განსხვავებით ნაკლებად კონფლიქტურია. აქ აღწერის საგანი ძალაუფლებაა, ხოლო მარადიული ძალაუფლების მოპოვების იარაღი ხელოვნება - პირამიდების სახით (საგულისხმოა, რომ ექსპოზიციაში არსებული ეს მეტაფორა შემდეგ უკვე კვანძის გახსნაში სხვა სახით ფორმირდება). აქედან გამომდინარე თორნიკე კაკულიასა და მარიამ ავალიანის ადამი და ევა მოვლენებს განაპირობებს. მათი წყვილის გრაციოზული პლასტიკური ნახაზი, კი სწორედ ძველი ეგვიპტის სახვითი ხელოვნების ასოციაციას იწვევს. უკვე საბერძნეთის სცენაში კვანძი იკვრება და ჩნდება კონფლიქტი. შოთი ქირიასა და მარიამ ყიფიანის - ადამსა და ევასთან მიმართებაში, საზოგადოება წინააღმდეგობაში მოდის. ლუციფერის (მიშელ ზაქაიძე) მიერ მართული საზოგადოება ,,სანახაობრივი რევანშის“ მოლოდინშია. შოთი ქირიასა და მარიამ ყიფიანის დუეტი გამართული, მართალი და გადამდებია. მსახიობების ამგვარი მუშაობა კონფლიქტს ამწვავებს, რაც მაყურებლის მხრიდან ემპათიას აღრმავებს და მიზანსცენის ემოციურ დატვირთვას ამძაფრებს. მარიამ ყიფიანი ევას სახით ხატავს დიდი გრძნობისა და სიყვარულის მქონე ქალს. მასში არსებული გრძნობა საზოგადოების მომაკვდინებელ წნეხზე უფრო ძლიერია. მის მიერ შექმნილი ევას სახე არ დგება დილემის წინაშე. მისი გადაწყვეტილება - იდგეს ადამის მხარეს რადიკალური და უკომპრომისოა. ამასთანავე მსახიობის ლიდერული თვისება განაპირობებს, რომ მას მთელი მიზანსცენა მიყავს. ,,The wisdom of death“ -ს, ანუ მოახლოებულ სიკვდილს ნიკოლოზ გოგიძე და ნინო (ხოსილიტა) ხოსიტაშვილი გამოსახავენ. ისევე როგორც მოძრაობის თეატრის მსახიობი ანი თალაკვაძე და ყოფილი ბალერინა ნინო ხოსიტაშვილი განსაკუთრებით მსუბუქად და თავისუფლად მოძრაობენ. მსახიობები გამორჩეული პლასტიკის პარალელურად ავითარებენ შინაგან მოქმედებასა და ლოგიკას, მაგრამ ემოციური გადამდებლობის თვალსაზრისით, დრამის მსახიობები მოწინავე ხაზზე რჩებიან. მაგალითად კონკრეტულად თავის მოკვეთის სცენაში, სწორედ ნიკოლოზ გოგიძე, რომელიც ბრუტალურობასა და ძალას ზედმიწევნით გამოხატავს, სიკვდილის მოახლოების სიმწარეს უფრო მკაფიოს ხდის.
ადამისა და ევას სიყვარულის მოსპობისა და უსამართლობის ტრიუმფის შემდეგ იწყება რომის სცენა, რომელიც სრულიად განძარცვულია სიყვარულისგან, ხოლო ლუციფერი ადამიანთა გულისა და გონების აბსოლუტური მმართველი ხდება. პოემის ამ მონაკვეთში ითქმის:
,,The world is wiser grown”.[3]
საზოგადოების მიერ სწორედ ამ უპირატესობის დაჯერებითა და ამპარტავნების გაჩენით ყველაფერი დაშვებული ხდება, ვინაიდან ,,სამყარო დაბრძენდა“. დაბრძენებულ საზოგადოებაში კი შეუცდომლობის განცდა და ამპარტავნება იბადება, რომელიც აბსოლოტურ ჭეშმარიტებამდე მისვლის ილუზიას ქმნის. ამ ილუზიას კი სპექტაკლის ორ გარდამტეხ, კვანძის შემკვრელ სცენამდე მივყავართ: შერკინება, რომელიც გლადიატორების - აბსოლუტური ძალაუფლების სადემონსტრაციო შეჯიბრს წარმოადგენს და ,,სიძვა“, რომელიც ამავე ეპოქისა და აბსოლუტური - ილუზორული უპირატესობის ნაყოფი იყო ორგიების სახით. შერკინების სცენა ერთ - ერთი ყველაზე ხმაურიანი სცენაა, რომელიც ხმამაღალი სიცილის ფონზე ვითარდება: ,,The joy that laughs is not a true happiness”[4]. სწორედ ,,კვანძის შეკვრისას“ შემოქმედებითმა გუნდმა დიდ სცენურ სითამამესა და თავისუფლებას მიაღწია. უფრო მნიშვნელოვანი კი სწორედ ამ სითამამის შემდგომი განვითარებაა. ამ ხარისხის სითამამის მიღწევისას შემოქმედებითი გუნდი შესაძლოა თავისივე მიღწეულით მოიხიბლოს. რაც შემოქმედებითი თვითკმარობის განცდას გამოიწვევს, რომელიც პროცესის გარდაუვალ კვდომას განაპირობებს, რადგან ფორმა შინაარსსა და ამოცანას გაასწრებს, სითამამე კი ,,ხელოსნობაში“ გადავა, შედეგად დაიკარგება ცოცხალი პროცესი. ამ შემთხვევაში გუნდის სითამამე არ არის თვითკმარობის დემონსტრაცია, იგი სპექტაკლის ქარგის განუყოფელი ნაწილია. აქვე სიმბოლურია გაყვითლებული ფოთლების შობა ორგიის შემდეგ, რაც უნაყოფო ურთიერთობის შედეგად შეგვიძლია აღვიქვათ. ამრიგად მინდა აღვნიშნო გუნდის შემოქმედებითი თავისუფლების ხარისხი, რომელმაც არავითარი ხარკი არ გადაუხადა არც ერთ რადიკალურ მხარეს: არც ულტრაპურიტანულს, არც ულტრატოლერანტულს, მათ დახატეს ადამიანის შინაგანი ზრახვები მათი რისკებით, უპირატესობით, ღვთაებრივი, თუ დემონური მხარეებით.
კვანძის შეკვრის შემდგომი განვითარების უმთავრესი რგოლი ერთმანეთისთვის სიამოვნების მინიჭებიდან ძალადობაში გადასვლაა. საგულისხმო გარდატეხა კი ორგიის რიგითი მონაწილისა (ლიზა ნიკვაშვილი) და ლუციფერის სცენაა. საყოველთაო ,,სიბრძნე“ ადამიანის სხეულში თითქოს აღარ ტოვებს სინათლის ადგილს, რის შედეგადაც ამ სხეულში დარჩენის ყოველგვარი სურვილი ქრება. მსახიობი ამ სცენაში ფიზიკური და ემოციური სითამამით მკაფიო ხაზს ავლებს და მიმართულებას იძლევა, რომ ამგვარი ცხოვრების წესით სიცოცხლის გაგრძელება შეუძლებელია.
შემდგომი ეპოქა, რომელიც პოემაშია აღწერილი ბიზანტიის იმპერიის აღმავლობის პერიოდია. შემოქმედებითი გუნდი ამ მონაკვეთიდან პოემის კიდე უფრო თავისუფალ ინტეპრეტაციას იწყებს, რომელიც ნაბიჯ-ნაბიჯ აღარ მიყვება ნაწარმოებს. გარდამოხსნის სცენა თავად პოემაში არ არსებობს. მაგრამ ვფიქრობ, რომ კონკრეტულად ამ სცენამ ბიზანტიის იმპერიის მთავარ საყრდენთან - ქრისტიანობასთან შეიძლება გაავლოს პარალელი. საზოგადოება ,,ეცემა“ და არსებობის ყოველგვარი სურვილი წყდება. მოულოდნელი იმედი ადამიანებში ეტაპობრივად ჩნდება. მსახიობ ანუკი ბუბუტეიშვილის მიერ შექმნილი სახე ბიბლიურ ასოციაციას იწვევს. უკიდურეს გარყვნილებაში ღვთაებრივი საწყისის ძიების სურვილი მარიამ მაგდალინელის ისტორიას გვახსენებს. ამ შემთხვევაში კი ლუციფერი ქალის სახეს იღებს - თეკლა სულაქველიძე. სამსახიობო დუეტი სიკეთისა და ბოროტების - სიყვარულისა და სიძულვილის დაპირისპირებას ყვება. მიზანსცენა გამართულია, მსახიობები კი შთამბეჭდავი გულწრფელობით ასრულებენ. თეკლა სულაქველიძე სცენაზე უშრეტ ენერგიას ღვრის, რომელიც მსახიობის საშემსრულებლო გემოვნებიდან გამომდინარე არ ხდება დაუმორჩილებელი და რჩება მიზანმიმართული. ხოლო ანუკი ბუბუტეიშვილი ერთდროულად ხატავს სინანულის განცდასა და სულიერ ტკივილს, სიმართლითა და გულწრფელობით, რაც თანაგანცდას ამძაფრებს. გარდამოხსნილი მაცხოვარი კი ახალბედა მსახიობი მირიან კოხრეიძეა. არა მხოლოდ ახალგაზრდა, არამედ დიდი გამოცდილების მქონე მსახიობებისთვისაც შესაძლოა წარმოადგენდეს სირთულეს სცენაზე სიმართლის პოვნა. ახალგაზრდა მსახიობების შემთხვევაში, როდესაც ამ სიმართლის მყისიერი პოვნა (რაც სრულიად შეუძლებელია) არ ხდება, დებიუტანტები ხშრიად საკუთარი ახალგაზრდული ხიბლის ამარა ტოვებენ შესრულებას. ეს შემთხვევა კი გამონაკლისია, ვინაიდან ახალბედა მსახიობის ძიების მთავარი საგანი სწორედ სიმართლეა სცენაზე.
ნაწარმოების მიხედვით მომავალში მოგზაურობისას ადამი ,,საოცარი ახალი სამყაროთი“ იხიბლება. აქ ადამიანები ერთმანეთს არ ხოცავენ, ხოლო ომს ადგილი არ აქვს. ძველი ეგვიპტისა და საბერძნეთისგან განსხვავებით არ არსებობს ტირანი, ან მმართველი, რომელიც ვინმეს იმონებს. სპექტაკლის ამ მონაკვეთში ადამისა და ევას წყვილს მიშელ ზაქაიძე და ნინი ნოზაძე ასრულებენ. კონკრეტული სცენის სიუჟეტი სახეცვლილია, მაგრამ მთავარი საკვანძო პრობლემა - შინაგანი მტერი შეუცვლელი რჩება. ბრძოლა ამ მონაკვეთში არა გარეგან, არამედ საკუთარ ცნობიერებაში შემოჭრილ მტერთან მიმდინარეობს. ამიტომ სიმბოლურია, რომ მესამე ადამს ლუციფერის შემსრულებელი განასახიერებს - ვინაიდან ეს სცენა შეგვიძლია ისე წავიკითხოთ, რომ ადამი ,,მომავალ“ და ,,განვითარებულ“ სამყაროში თავად იქცევა ლუციფერად. ნინი ნოზაძე კი მას ,,ბოძებული ძღვენით“ ქმნის. ამ მონაკვეთში უკვე სპექტაკლის ემოციური მხარე განსაკუთრებულ ინტენსივობას აღწევს, რასაც მსახიობები კიდე უფრო ამწვავებენ. მსახიობს პარტნიორის განსაკუთრებული შეგრძნების უნარი გააჩნია. ემოციების მოზღვავება, რომელიც ადამისა და ევას ამ სცენაში იჩენს თავს, დახვეწილი სამსახიობო გემოვნებიდან გამომდინარე რჩება მკაფიო და გასაგები. მიშელ ზაქაიძისა და ნინი ნოზაძის დუეტი სპექტაკლის დასკვნითი ნაწილის შესავალია, რომელშიც მსახიობები მაღალ ემოციურ აქცენტს სვამენ. ნინი ნოზაძე ცხადად გამოხატავს, რომ სწორედ ეს ,,ბოძებული ძღვენი“, ანუ ღვთისგან ნაჩუქარი სიყვარული არის ამდენად დიდი ტკივილის საბაბი. მაგრამ სწორედ ამ ტკივილითა და განცდებით მეტაფორულად ,,იბადება“ სიმშვიდე და ჰარმონია - ამ შემთხვევაში ცოცხალი, ჰარმონიული მუსიკის სახით. ,,ხმაურიანი ბედნიერება“ იკარგება, ადამიანები ირინდებიან, ხოლო ლუფიცერი მიძინებას იწყებს. აქ იწყება კულმინაცია რომელიც არსობრივი თვალსაზრისით მსჯელობის საშუალებას გვაძლევს იმაზე, თუ როგორაა შესაძლებელი ქაოსიდან ჰარმონიის შობა, ხოლო სასოწარკვეთიდან იმედის. გარდა მსახიობების შესრულებისა და ქორეოგრაფიული ნახაზისა, გადამწყვეტ მნიშვნელობას თამაშობს სპექტაკლში მუსიკა (კომპოზიტორი - მიშელ ზაქაიძე). მუსიკა ზედმიწევნით მიყვება ამბავს, რომელიც ქაოსიდან შობს იმედს და სპექტაკლის ქარგასთან სრულ ჰარმონიაშია.
კულმინაციურ ნაწილში, სადაც ევა მთელი კაცობრიობის ისტორიაში მოგზაურობიდან დაბრუნებულ ადამს ამცნობს, რომ ფეხმძიმედ არის პოემა შემდეგი სიტყვებით სრულდება: ,,I’ve told thee, man, strive and trust!”[5]. ადამმა და ევამ იციან, რომ დედამიწაზე სიცოცხლის გაგრძელების შემთხვევაში მათი მონაგარი უზარმაზარ განსაცდელს გაივლის, მაგრამ სიცოხლე მაინც უნდა იშვას, რადგან სანამ სიცოცხლე იქნება, იქნება განსაცდელიც და მის პარალელურად იარსებებს იმედიც და რწმენაც. სპექტაკლის დასკვნითი ნაწილიც ამავე აქცენტს სვამს.
სიკეთისა და ბოროტების განსახირების ფონზე, რომელსაც დემეტრე ჩოხელი და მიშელ ზაქაიძე ასრულებენ, ქალი ახალ სიცოცხლეს შობს (მარი ენგურელი). მარი ენგურელი ასევე ერთ - ერთი ლიდერია სცენაზე, რომელსაც საგულისხმოდ აქვს დაბალანსებული ,,სცენაზე აზროვნება“ და ,,ემოციური გადამდებლობა“.
სპექტაკლის ფინალური მონაკვეთის მრავალგვარი აღქმაა შესაძლებელი. ერთის მხრივ მარი ენგურელის პერსონაჟი პოემაში არსებული დედამიწის სულად შეიძლება აღიქვას, მეორეს მხრივ ევად, რომელიც მთელი კაცობრიობის ფესვს ატარებს, ხოლო მესამენაირად მის მიერ სინათლის შობა, ქრისტეშობის - სულიერი გადარჩენის სიმბოლოდაც შეიძლება ჩაითვალოს. მსახიობი კულმინაციურ სცენაში მთელი სპექტაკლის შეჯამებას ახდენს და ფაქტობრივად ერთიანობაში მოყავს ზღვა ემოციები და განცდები. გააზრება იმისა, რომ სცენაზე განვითარებული მოვლენები არ მიეცემა დასასრულს, მანამ სანამ ადამიანი იარსებებს, რაც იმდენადვე დამთრგუნველი შეიძლება იყოს, რამდენადაც სიხარულის მომნიჭებელი: მიუხედავად ყოველგვარი სასოწარკვეთისა და დაცემისა, ყოველთვის იარსებებს იმედის სხივი, რომელიც ადამიანში მისი შობისთანავე ინერგება. ეს ყველაფერი კი ისევე იარსებებს მასში, როგორც სასოწარკვეთისა და დაცემის ალბათობა.
სპექტაკლის მსვლელობისას თითქმის არ არის მონაკვეთი, სადაც რომელიმე მსახიობი ტოვებს სცენას. განათება და მინიმალისტური კოსტიუმები კვეთს მსახიობების მიმიკასა და სხეულს. მთავარი გამომსახველობითი ,,იარაღიც“ სწორედ მსახიობები არიან. თითოეული მათგანი პერსონაჟის სახეს იმდენად ინდივიდუალურად ხატავს, რომ შეუძლებელია განსაკუთრებული ხაზი არ გაესვას მათ შესრულებას.
გასული წლის თეატრალურ ოლიმპიადაზე ქართული შემოქმედებითი გუნდის წარმატება არ იყო შემთხვევითი, რადგან: ,,თუ გმირული თეატრი, რეალისტური და რომანტიკული ერთსა და იმავე დროს, ქართველ ხალხს უფრო უყვარს, ვიდრე რომელიმე ერს მსოფლიოში, ეს შეიძლება იმითაც აიხსნებოდეს, რომ მისი სამშბლოს ნათელმა და მაღალმა ცამ მას სიცოცხლე განსაკუთრებით შეაყვარა, ხოლო ტრაგიკულმა ბედმა ღრმა ჩაფიქრების თემები მისცა. ეს იშვიათი შემთხვევაა, რომ ასეთი ბედნიერი გეოგრაფია ასეთ შავბედით ისტორიასთან იყოს დაკავშირებული. ბრმა ბედისწერა და მის წინააღმდეგ ბრძოლა მთელი კაცობრიობის უკვდავი თემაა. ქართველი ერისთვის კი განსაკუთრებით მახლობელი“.[6] შემოქმედებითი გუნდისგან კი ვფიქრობ იგრძნობა შემდეგი და ყველაზე მნიშვნელოვანი დამოკიდებულება, რომ: ,,ყოველი ხელოვნება, ყოველი ერი იქმნება ეროვნულ ჩარჩოებში, მხოლოდ მაშინ აქვს მას ფასი და გამართლება... მხოლოდ ეროვნულ ფარგლებში აღმოცენებულ ფორმას ეძლევა საერთაშორისო მნიშვნელობა. სამზარეულოში დაიწყეთ თუ გინდათ საქმე. სადმე კუნჭულში, მაგრამ ქართულად, ქართული სიტყვით, ქართული აზრით, ქართული ცოდნით და შეგნებით და ქართული სიყვარულით.“[7]
უშუალოდ პოემაში გადასვლები ეპოქიდან ეპოქასა თუ მდგომარეობიდან მდგომარეობაში სცენური სივრცისთვის აუცილებელი დრამატურგიული ლოგიკის გარეშე მიმდინარეობს. სპექტაკლში კი ტრანსფორმაციული ხასიათის სცენებია, რომელიც ეპოქის ცვლილების სიმბოლოა. შემოქმედებითი გუნდის მიერ უმნიშვნელოვანესი იყო სწორედ მკაფიო დრამატურგიული ხაზის გავლა, სიყვარულის მოსპობა და მისი ხელახალი პოვნის გზა. შესაძლოა ეს გრძნობა ჩვენივე ხელით გავანადგუროთ, მაგრამ ადამიანში ყოველთვის იარსებებს ღვთაებრივი საწყისი. აღსანიშნავია, რომ პოემა ქრისტიანულ სამყაროში შეიქმნა. ქრისტიანობა კი უკიდურესი განსაცდელისა თუ დაცემის დროს იმედის მღაღადებელია. სპექტაკლი არ წარმოადგენს რელიგიურ სწავლებას, მაგრამ ვინაიდან იგი ქართული შემოქმედების ნაყოფია, იგი თავისთავად გულისხმობს მომავლის იმ იმედიანობას, რომლითაც იმრე მადაჩი თავის პოემას ასრულებს. მსგავსი ფასეულობები კი არც თუ ისე დიდი ხნის წინანდელი ქართული თეატრის მთავარი საყრდენი იყო: ,,თეატრმა უნდა დაუბრუნოს ადამიანებს მშვენიერების რწმენა, რაც მათ ისტორიის გრძელ გზაზე დაკარგეს. რწმენა ეროვნული იდეალებისა და ძალების მიმართ. მოაგონოს ხალხს, რომ ყოველივეში ჩადებულია უმაღლესი აზრი, მისია. ჩვენ მისიონერები ვართ. რწმენა და იმედი უნდა ვიქადაგოთ. ეს არის თეატრის დანიშნულება...’’.[8]
ტატო გელიაშვილისა და თათა თავდიშვილის მიერ, თავიანთ გუნდთან ერთად შექმნილი შემოქმედებითი პროცესის ერთ - ერთი საკვანძო თემატიკა ხელოვნება და მისი არსია საზოგადოებასთან მიმართებაში. ხელოვნება შესაძლოა იყოს ,,მარადიული ძალაუფლების“ მოპოვების იარაღი, რომელიც ადამიანებს ღუპავს ( როგორც ეს აღწერილია ეგვიპტის სცენაში) და შესაძლოა იყოს ჰარმონიული, რომელიც სხვადასხვა გამოცდილების, პიროვნული ღირებულებებისა თუ განცდების მქონე ადამიანებს აერთიანებს ( როგორც აღწერილია კვანძის გახსნაში, სადაც ცოცხლად სრულდება იოჰან სებასტიან ბახის - Concerto in D Minor - ის ადაჟიო). ჩნდება კითხვა, თუ რომელია შემოქმედებითი პროცესის სწორი მიმართულება. ამ საკითხზე მხოლოდ ვარაუდია შესაძლებელი. ქართული თეატრი თავისი არსებობის მანძილზე ახერხებდა უკიდურესი სულიერი განსაცდელისა, თუ პოლიტიკური ქარტეხილების ფონზე ადამიანებში იმედის პოვნისა და გამარჯვების რწმენა ჩაენერგა. შესაბამისად ვვარაუდობ, რომ სპექტაკლის ევროპული წარმატების ერთ - ერთი საწინდარი, სწორედ ,,მისიონერული“ დამოკიდებულება იყო, რომელიც იმედსა და რწმენაზე საუბარს გულისხმობს.
გამოყენებული ლიტერატურა:
1 - მადაჩ, იმრე: ,,ადამიანის ტრაგედია“. უილიამ ნ. ლოევის თარგმანი. გამოქვეყნებული:
,,The Arcadia Press-ის“ მიერ. ( Imre Madach, ,,The Tragedy of Man“. Translated from the
original Hungarian by William N. Loew. Published by ,,The Arcadia Press“. New York. 1908.)
2 - ,,მიხეილ თუმანიშვილი ფიქრობს“. გამომცემლობა ,,ტერა-ინკოგნიტა“. 2004.
3 - ქიქოძე, გერონტი: ,,წერილები, ესეები, ნარკვევები“. გამომცემლობა ,,მერანი“. 1985.
4 - შალვა ქიქოძის პირადი წერილები
[1] Madach, Imre: The Tragedy of Man გვ.25
[2] Madach, Imre: The Tragedy of Man გვ.45
[3] Madach, Imre: The Tragedy of Man გვ.76
[4] Madach, Imre: The Tragedy of Man გვ.77
[5] Madach, Imre: The Tragedy of Man გვ.224
[6] გერონტი ქიქოძე
[7] შალვა ქიქოძე (წერილი დას - ანიტას)
[8] მიხეილ თუმანიშვილი