„რამ გააოგნა ღმერთი!?“
სტატია მომზადდა საქართველოს შოთა რუსთაველის თეატრისა და
კინოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროექტის
„თანამედროვე ქართული სათეატრო კრიტიკა“ ფარგლებში.
დაფინანსებულია საქართველოს კულტურისა და სპორტის
სამინისტროს მიერ.
სტატიაში მოყვანილი ფაქტების სიზუსტეზე და მის სტილისტურ გამართულობაზე პასუხისმგებელია ავტორი.
რედაქცია შესაძლოა არ იზიარებდეს ავტორის მოსაზრებებს
ანა (ალექსანდრა) სულამანიძე
„რამ გააოგნა ღმერთი!?“
ჩემმა გონებამ „ანას მომენტზე“ ფიქრი იქამდე დაიწყო, სანამ ფოთის თეატრში სპექტაკლი დაიწყებოდა. თბილისიდან მიმავალი მატარებლის ხმაურის ფონზე მარი ბექაურის რომანს ვკითხულობ და ვცდილობ წარმოვიდგინო რა დამხვდება ფოთის თეატრის სცენაზე.
მარი ბექაურის ცნობილი რომანი „ანას მომენტი“ ნამდვილ ამბავზე საუბრობს, მიუხედავად იმისა, რომ წიგნის დასაწყისში გარკვევით წერია - აღწერილი დანაშაული გამოგონილია, თუმცა ამ წინადადებას შემდეგიც მოსდევს, რომ 1992-93 წლებში არანაკლები დანაშაულები იყო, რომლის მთავარი გმირებიც დღემდე დაუსჯელები არიან. რაც უფრო ნამდვილია ამბავი, მით უფრო მეტ ფანტაზიას მოითხოვს - ტრაგედია ერთია, დიდი და ნამდვილი, მის გარშემო დეტალების გარომანტიზება ან გამოგონება მხოლოდ ამბის მხატვრულად გადმოცემის გზაა, რომელიც მოვლენას არ ამსუბუქებს, ამიტომ თამამად ვიტყვი, რომ ამბავი ნამდვილია, ანას მომენტი ნამდვილია...
ფოთის ვალერიან გუნიას სახელობის თეატრში სპექტაკლის პრემიერა 2024 წლის 1 ივნისს გაიმართა. რეჟისორი თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელი საბა ასლამაზიშვილია და „ანას მომენტი“ მისი მესამე სპექტაკლია ფოთის თეატრში. წარმოდგენა რომანისგან განსხვავებით თავისუფალია გრძელი მონოლოგებისაგან, რამდენიმე პერსონაჟი საერთოდ არ ჩანს და ტექსტი საკმაოდ შესამჩნევად არის დამონტაჟებული. ამბავში ერთდროულად არაერთი პრობლემა ვითარდება. „ანას მომენტი“ საუბრობს ომის სისასტიკეზე, დაუსჯელ დამნაშავეებზე, რუსეთის ოკუპაციაზე, ომის შედეგად განადგურებულ ადამიანებსა და ღმერთზე. თუმცა, რაზეა სპექტაკლი? ყველა ზემოთ ნახსენები პრობლემა ნაჩვენებია, მაგრამ ხაზგასმით ვერ ვიტყვით, რომ საბა ასლამაზიშვილის ნამუშევარი რუსეთის ოკუპაციაზე ან კონკრეტულად რომელიმე ომზეა. ცალსახაა, რომ მთავარი გმირი სწორედ ომის სისასტიკის მსხვერპლია, მაგრამ სპექტაკლის და მთავარი გმირის მიზანი აშკარად სხვაა, უფრო ღრმა, რომელიც მთელი წარმოდგენის განმავლობაში ნელ-ნელა ვლინდება და ვითარდება.
სპექტაკლში რვა მსახიობი თამაშობს (ნინო გოშაძე, ირაკლი კვერღელიძე, გიორგი სურმავა, თამუნა აბშილავა-კობახიძე, რამინ კილასონია, ნაირა ჭიჭინაძე, ელგუჯა ქარაია, გენა შონია) და თითქმის ყველას პერსონაჟი მთავარი მოქმედი გმირია, რადგან მათი ამოცანები ზუსტი და კონკრეტულია. ვერცერთ მათგანზე ვერ ვიტყვით, რომ რომელიმეს ხაზი უმნიშვნელოა, რადგან ჯაჭვივითაა გადაბმული და ერთმანეთს ერწყმის საერთო ამბის შესაქმნელად. ანას ცხოვრება, ანას მომენტი არ იქნებოდა თუ არა დანარჩენი მოქმედი პირები, რადგან ყველა არის მთავარი გმირი ანასთვის და სამკაულებად არიან შებმულნი მის თავგადასავალში, მაგრამ ანა არ არის მათთვის, არც საკუთარი თავისთვის და თუმცა, არც მათგან განცალკევებული.
რომანშიც და სპექტაკლშიც ყურადღებას იქცევს და გამახსოვრდება იგავი, რომელიც ორად არის გაყოფილი. უფრო სწორად, პირველ ნაწილში მსახიობი იგავის მთავარ ამბავს გვიყვება, ხოლო მეორე ნაწილი მორალს ეთმობა. რადგან სპექტაკლი პირდაპირ თუ ირიბად ღმერთის არსებობაზეც მიგვითითებს, უცნაური არ იქნება თუ ვიტყვი, რომ იგავის პირველმა ნაწილმა ლუკას სახარებაში მოთხრობილი იგავის (ლუკას 16:1-31) ასოციაცია შემიქმნა, მაგრამ, როგორც აღმოჩნდა, მხოლოდ დასაწყისია დაკავშირებული ბიბლიურ მოტივებთან. შემდეგ კი სანამ იგავის მოქმედი გმირების მდიდარი და ღარიბი კაცის ამბავს სრულად გავიგებთ, ღმერთი დაფიქრდა...
იგავს ანა ნაკაშიძე (მსახიობი ნინო გოშაძე) მოგვითხრობს ისე, რომ კითხვა გამიჩნდა იგავს ჰყვება თუ ზღაპარს. რეჟისორის ეს ჩანაფიქრი არ არის რთულად ამოსახსნელი. ამბავი ზღაპარია, რადგან შეუძლებელია ადამიანი გახდეს ღმერთი ან დადგეს მასზე მაღლა და ჭკუა დაარიგოს.
ერთ ამბის მოყოლისას მსახიობს სამი გმირის ნიღბის მორგება უწევს, მდიდარი და ღარიბი კაცის აზრების გადმოცემას თითქოს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას არ ანიჭებს და დიდად არც მისი საუბრის მანერა არ იცვლება, მაგრამ ღმერთის რეპლიკებს ათამაშებს, როგორც დიქტატორს და მკაცრ მბრძანებელს.
ზღაპარ-იგავში ერთი წინადადებაა, რომელიც, ვფიქრობ, მთელი სპექტაკლის მოტივს აღწერს: „იმდენად უბედურები იყვნენ, რომ შენი საერთოდ აღარ სწამდათო (ღარიბი კაცი - ღმერთს)“ - ანა ნაკაშიძე იმ გმირს ჰგავს, რომელიც ომისგან იმდენადაა განადგურებული, რომ ღმერთზეა გაბრაზებული და მასზე ჯიბრით მოქმედებს. გამოგონილი სიგიჟეც პარადოქსია, რადგან ყველაფერზეა წამსვლელი იმისათვის, რომ გაიმარჯვოს. გამარჯვება კი სიმართლის ხმამაღლა გაჟღერებაა, მაშინ, როდესაც „პატარა ქვეყნის სიმართლე არავის აინტერესებს“.
ნინო გოშაძე თამაშში თამაშობს, მთელი პროცესი მისი დაწერილი სცენარის მიხედვით ვითარდება. კულმინაციურ მომენტამდე უცნობია, მწერალი ანა ნაკაშიძის მთავარი მოტივი. ერთი შეხედვით ის მხოლოდ ომგამოვლილი, ომისაგან დასტრესილი და ფსიქიკურად შეშლილია და ეს მართლაც ასეა, ეს არ არის ტყუილი, რადგან მის გეგმას საფუძვლად სწორედ წარსულის სისასტიკე უდევს. საგულისხმოა, რეჟისორის ის გადაწყვეტაც, რომ სპექტაკლს სცენის გარდა ათვისებული აქვს თეატრის ეზოც, საიდანაც იწყება სპექტაკლი და ანას გაცნობა. მაყურებლის ღია სივრციდან თეატრის შენობაში გადანაცვლებას ანა მიუძღვება, ხალხი კი მიყვება მას - ეს პირველი მინიშნებაა იმისა, რომ ანა ლიდერია და სცენაზე თუ პარტერში მყოფი ადამიანები მის გარშემო ექცევიან.
ღმერთმა იფიქრა, იფიქრა და რა მოიფიქრა!?
ვერც ვერაფერი ვერ მოიფიქრა და იგავის ორივე გმირი ჯოჯოხეთისაკენ მიაშურა.
საბა ასლამაზიშვილის სპექტაკლი ისე გრძელდება, რომ ღმერთი კვლავ დამნაშავეა. მაძღარ კაცს თავისიც და მშიერი კაცის ლოდიც ზურგზე ჰქონდა მოკიდებული. აშკარაა, რომ სპექტაკლს ირიბი და დამალული ფორმით თან ახლავს ბიბლიური მოტივი, თუმცა თუ იგავის პირველ ნაწილში დამთხვევების აღმოჩენა მარტივია, მეორე ნაწილში აბსოლუტურად შეუძლებელი და აბსურდულია, რადგან ქრისტიანულ მოტივებთან საერთო არ აქვს. მიუხედავად იმისა, რომ შემოქმედებით ჯგუფს აქვს მცდელობა დაგვანახოს, რომ ანა ქრისტეს გზას გადის. ეს, თავის მხრივ, გამართლებულია („არსებობენ ადამიანები, რომლებსაც ჯოჯოხეთის მოთმენა შეუძლიათ იმისათვის, რომ სადღაც, ოდესღაც უდანაშაულო სისხლი დაიღვარა“).
„ღმერთი გაოგნდა“ - რეჟისორი ცდილობს მაყურებელი დაარწმუნოს, რომ შესაძლოა, ღმერთმა შეიძინოს ადამიანური თვისებები, თუმცა როდესაც სპექტაკლის მოტივია სიმართლის გამარჯვება, უცნაურია, რომ იკარგება ჭეშმარიტება, რადგან სპექტაკლის დასასრულს თუ გავიხსენებთ და დავაკვირდებით - ღმერთმა საკუთარ დანაშაულზე იფიქრა და შეცდომის გამოსწორების მიზნით გადაწყვიტა ადამიანებისკენ მიაპყროს ყურადღება.
აქ კი ლოგიკური კითხვა მიჩნდება: ვინ უნდა მიაპყროს თვალი, ადამიანმა ღმერთს, თუ ღმერთმა ადამიანს? ვფიქრობ, რეჟისორს ნებით თუ უნებლიეთ გამოუვიდა, რომ ამ საკითხზეც აფიქრებს მაყურებელს.
დასაწყისში ვახსენე, რომ სპექტაკლი ერთდროულად ბევრ პრობლემას იტევს, მაგრამ ის არც აფხაზეთის ომზეა და არც რუსეთის ოკუპაციაზე, არამედ ღმერთზეა რომელიც ადამიანის გონებაში მის წინაშე დამარცხდა, ვიღაცამ გაბედა და მას ჭკუა ასწავლა. ეს კი მის უმოქმედობაზე პასუხი იყო. რეჟისორის უმთავრესი გადაწყვეტა, რომელიც სპექტაკლის უმთავრეს მომხიბვლელ ნიუანსად იქცა, სწორედ ის არის, რომ მას ლამაზად აქვს შეფუთული მნიშვნელოვანი, მაგრამ „გათელილი“ პრობლემები, რომელიც რომანში მკაფიოდ, სპექტაკლში კი ლაითად, მაგრამ დასამახსოვრებლადაა წარმოჩენილი.
სპექტაკლს, რასაკვირველია, თავისი სუსტი და ძლიერი ნიუანსები აქვს. საერთო ჯამში მოცემულობა, რომ სპექტაკლი შედგა ერთდროულად რამდენიმე კომპონენტის დამსახურებაა, რადგან რეჟისურა, სცენოგრაფია (გიორგი უსტიაშვილი), კომპოზიცია (კონსტანტინე ეჯიბაშვილი) და ქორეოგრაფია (ირინა კუპრავა) ერთმანეთთან თანხვედრაშია.
მსახიობების ცალკეულ შეფასებას თავს ავარიდებ, რადგან ვთვლი, რომ სპექტაკლში პათეტიკურობაზე ან კი მათი მონათხრობის სიღრმის ნაკლებობაზე მეტად თვალსაჩინოა მათი ანსამბლურობა და ერთმანეთთან პარტნიორული დამოკიდებულების შეგრძნება. ცალსახაა, რომ სპექტაკლი იძლევა საშუალებას, მაყურებელი დააფიქროს და დიდხანს გაჰყვეს მისი იმპულსები, რომელიც საკუთარ თავზე ნამდვილად გამოვცადე.
და მაინც, რამ გააოგნა ღმერთი - არ ვიცი, მაგრამ ასლამაზიშვილის სიმართლეზე „ქადაგებისას“ ჭეშმარიტების დაკარგვამ მე გამაოგნა და ეჭვი მაქვს მარტო არ ვარ და მოიძებნება ვინმე ასეთივე აზრით ან განცდით.